του ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΑΛΑΣΚΑ

Επέλεξα να πάω κοντά τέσσερις μήνες μετά την πρώτη της προβολή, στον κινηματογράφο, να δω την πολυσυζητημένη ταινία «Σμύρνη μου αγαπημένη». Ήθελα να κάτσει μέσα μου ο θυμός από την αντίληψη στρατού κατοχής της κ. Ντενίση και των συνοδών της δια της εταιρείας παραγωγής, που διαπίστωσα το περσινό καλοκαίρι στη Μυτιλήνη όπου γυρίστηκαν σκηνές της ταινίας.
Την τελευταία λοιπόν μέρα της προβολής της στη Μυτιλήνη, το περασμένο Σαββάτο το βράδυ, πλήρωσα το εισιτήριο μου και μπήκα στη σκοτεινή αίθουσα του «Αρίωνα».

Πάλεψα από την πρώτη στιγμή να αποστασιοποιηθώ από την κραυγαλέα ανιστόρητη αντίληψη που έβγαζε η ταινία για το ότι οι Ρωμιοί της Σμύρνης ήταν όλοι τους διαπλεκόμενοι με Τούρκους, «Άγγλους, Γάλλους, Πορτογάλους» αρχοντάδες. Πως νοιάζονταν μοναχά για τα μεγάλα κέρδη τους τα οποία ξόδευαν σε πήγαινε έλα από δεξίωση σε δεξίωση. Έπεισα τον εαυτό μου πως την ιστορία μιας οικογένειας, της οικογένειας Μπαλτατζή, παρουσιάζει το έργο, και σε αυτήν έπρεπε να αρκεστώ.
Αλλά δε με άφησαν να αγιάσω...

Η πολυγλωσσία της ταινίας. Κουράστηκα να προσπαθώ να παρακολουθήσω τους διαλόγους. Μια συζήτηση δυο ανθρώπων γινόταν σε τρεις τέσσερις γλώσσες. Τούρκικα, Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά που και που και λίγα Αρμένικα... Η πολυπολιτισμικότητα της Σμύρνης στην ταινία δεν ήταν η συνύπαρξη των λαών, αλλά η γλωσσική επάρκεια των ηρώων της. Τώρα για το ότι οι Σμυρνιοί Ρωμιοί και ιδιαίτερα οι κάθε λογής «Μπαλτατζήδες» της Σμύρνης αρνιόταν ιδιαίτερα στην περίοδο που η ταινία διαπραγματεύεται να μιλήσουν Τούρκικα τι σημασία έχει. Σημαντικό ήταν ότι οι Τούρκοι ηθοποιοί της ταινίας υποχρεώθηκαν να μιλήσουν κάτι σαν... Ελληνικά! Αστειότητες στ’ αλήθεια που ένας Θεός ξέρει πώς και γιατί τις σκαρφίστηκαν.
Κάπως έτσι υποχρεώθηκα να ασχοληθώ παρακολουθώντας την και με την ιστορική επάρκεια της ταινίας.

Ρηχή έως και ανύπαρκτη σχέση είχαν τα όσα έβλεπα να συμβαίνουν στην ταινία, με την ιστορία. Αλήθεια που ήταν η ιστορική έρευνα που θα έπρεπε να προηγηθεί μιας ταινίας που βγήκε για να σφραγίσει με την προβολή της την 100ετηρίδα εθνικής μνήμης από την καταστροφή του 1922; Γιατί εγώ είδα απλά την επανάληψη του γνωστού ρηχού ιστορικού τυφλοσούρτη εν είδει κινηματογραφικής ταινίας. Εθνικούς μύθους που ηθοποιοί σαν εφημερίδες με φωνή και ποδάρια ενημέρωναν σε δυο ώρες για ό,τι υποτίθεται πως συνέβη στη Μικρασία από το 1916 ως το 1922. Χωρίς κανένα στοιχείο ιστορικότητας, τέτοιο που να δικαιολογεί τα διάφορα που είχαν ειπωθεί ότι προηγήθηκαν των γυρισμάτων. Η ίδια μάλιστα η σεναριογράφος και πρωταγωνίστρια κ. Μιμή Ντενίση στην επίσημη πρεμιέρα της ταινίας είχε πει πως «χρησιμοποίησε υλικό από τα πλούσια αρχεία του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, μαρτυρίες Ελλήνων, Τούρκων, Λεβαντίνων, πάνω από εκατό βιβλία ιστορικών, περιηγητών, λογοτεχνών, δημοσιογράφων αλλά και απλών ανθρώπων της εποχής. Επίσης χρησιμοποίησε υλικό από διδακτορικές διατριβές και μελέτες που δεν έχουν εκδοθεί, με αποτέλεσμα πολλά στοιχεία σχετικά με τα δραματικά γεγονότα της Σμύρνης να γίνονται για πρώτη φορά γνωστά στο ευρύ κοινό μέσα από το έργο».

Έφαγα τον κόσμο να βρω ένα μόνο ένα πραγματάκι άγνωστο στο μέσο Έλληνα που βλέποντας την ταινία θα το μάθαινε. Το μέσο Έλληνα που να σημειώσουμε ότι στο σχολείο δε μαθαίνει λέξη για την περίοδο αυτή του 20ου αιώνα που συνέτεινε στη δημιουργία του σύγχρονου Ελληνικού κράτους. Που ταυτίζεται με την πραγματική παλιγγενεσία των Ελλήνων ως εθνικό πια κράτος.

Έψαξα κάτι τις άγνωστο από τα όσα «έτρεξαν» στην ταινία. Ένα στοιχείο από διδακτορικές διατριβές, μελέτες,, σημειώσεις, μαρτυρίες που χρησιμοποιήθηκαν για τη συγγραφή του σεναρίου... Διάολε είπα κάτι άλλο που η ταινία κατά δήλωση της σεναριογράφου της εκόμισε στην ανάγνωση της ιστορίας θα υπάρχει. Δεν τα κατάφερα.

Ένιωσα σαν μαθητής στα χρόνια της χούντας που με αντίτιμο μια δραχμή μας πήγαιναν όλους για εθνική ηθική διαπαιδαγώγηση μέσω των ταινιών του Τζαίημς Πάρις. Τις είδα τις ταινίες όλες. Και Παπαφλέσσα και ΟΧΙ, και Σουλιώτες, και Δημήτρη Παπαμιχαήλ και Χρήστο Πολίτη και Κάτια Δανδουλάκη και Κώστα Πρέκα και, και.... Αλλά ευτυχώς αυτές οι ταινίες δεν ήταν η ιστορία και προς τιμή του δημιουργού τους δεν παρουσιάστηκαν ποτέ και σαν τέτοιες. Οι χουντικοί είχαν το θάρρος να παραδέχονται πως προπαγάνδα έκαναν επαναλαμβάνοντας και δαύτοι κινηματογραφικά, γνωστά στερεότυπα.
Και για να πούμε και κάτι σύγχρονο. Κι ο Μπραντ Πιτ έπαιξε στην γνωστή παπάτζα «Τροία» αλλά δεν υποστήριξε ποτέ ότι έγραψε ιστορία! Και είχε και το θάρρος κάποια στιγμή να πει πως έκανε μια «πολύ κακή ταινία». Το ότι κάποιοι στην Ελλάδα ένιωσαν περήφανοι για αυτήν δε σημαίνει τίποτα.

Δεν τα κατάφερα στις δυο ώρες της ταινίας να καταλάβω γιατί η κ. Μπαλτατζή έγραφε ημερολόγιο των όσων συνέβαιναν σε ένα τεφτέρι με εξώφυλλο περί συνταγών. Προφανώς τη Μιμή Ντενίση και τον σκηνοθέτη (δυστυχώς για αυτόν) δεν τους άφηνε να ησυχάσουν το της «Πολίτικης Κουζίνας» τρόπαιο. Αλλά «άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας». Μπορεί αγωνιωδώς να προσπαθείς να βγάλεις κάτι από τα χρώματα και τα αρώματα και προπαντός το συναίσθημα της «Πολίτικης Κουζίνας» αλλά μια επίσκεψη στην περίκλειστη για Ρωμιούς (!!!) τούρκικη αγορά της Σμύρνης (που το σκαρφίστηκαν άραγε τούτο;) δεν αρκεί ακόμα κι αν το τούρκικο μαγαζί με τα μπαχάρια το επισκέπτεται αυτοπροσώπως η μεγάλη αρχόντισσα Φιλιώ Μπαλτατζή, κατά κόσμον Μιμή Ντενίση προκειμένου να αγοράσει κίμινο... με τη σέσουλα! Μόλις το σκέφτηκα ετούτο έκλεισα τα μάτια μου και μεταφέρθηκα στην Πόλη.

Και δεν αναφέρομαι τυχαία στην Πόλη Δε ΜΕ λέτε γιατί εγώ αυτό είδα, οι Σμυρνιοί της ταινίας Κωνσταντινουπολίτικα μιλάγανε; Γιατί άλλο το γλωσσικό ιδίωμα των Ρωμιών της Πόλης και άλλο αυτό της Σμύρνης. Δεν ήταν αποσπάσματα από τη «Λωξάντρα» αυτό που έβλεπα.
Αλλά και άλλη η κουζίνα της Πόλης και άλλη η κουζίνα της Σμύρνης. Για παράδειγμα το αγαπημένο φαγητό κάποιου πρωταγωνιστή ήταν το χουνκιάρ μπεγιεντί. Μόνο που άλλη η γνωστή ρήση «κουκιά τρώει κουκιά μαρτυρά» και άλλο το όποιο φαγητό έχει τούρκικο όνομα το τρώγαν παντού.... Αμ δε το τρώγαν παντού. Εξόν και αν η κ. Ντενίση αρέσκεται στο χουνκιάρ μπεγιεντί οπότε έπρεπε κι αυτό να χωρέσει. Είπαμε πολυπολιτισμική η Σμύρνη, όλα τα χωρούσε βάλε και ένα χουνκιάρ μπεγιεντί να βρίσκεται.

Άφησα για το τέλος τα πραγματικά γεγονότα. Σημαντικά γεγονότα που στην ταινία πέρασαν και έφυγαν θαρρείς κι ήταν κάποιες λεπτομέρειες. Το λυντσάρισμα – μαρτύριο του Χρυσοστόμου Σμύρνης πέρασε και έφυγε έτσι απλά. Ένας Νουρεντίν κάπου κάποια στιγμή ακούστηκε το όνομα του δε φάνηκε ποτέ αντίθετα με κάποιον... Ωνάση που όποια πέτρα σήκωνες τον έβρισκες από κάτω. Να γίνουν και τίποτα δημόσιες σχέσεις με κανένα Ίδρυμα. Πέρασε και έφυγε κι ένας Στεργιάδης και μια απαγόρευση εξόδου από τη Μικρασία των μη Ελλήνων πολιτών. Κάποιοι κάτι είπαν σε κάποιο σημείο της ταινίας. Ποιος το θυμάται;

Οι ευθύνες της ήττας δεν φάνηκαν πουθενά. Κάποιοι περίεργοι στην Αθήνα που διαδήλωναν με ένα πανό, «ΟΙΚΑΔΕ» διάβασες σε αυτό, πέρασαν και έφυγαν, βασιλιάδες και Στρατηγοί δεν υπήρξαν, η αστική τάξη της Αθήνας (και της Σμύρνης) εμβαπτίσθηκε στην κολυμπήθρα του Σιλωάμ, έτσι κι αλλιώς όλους τους Σμυρνιούς τους έσφαξαν οι Τούρκοι οπότε ο νεκρός δικαιώνεται και τι να λέμε τώρα...

Με τούτα και με τα άλλα και μέσα από ηχητικά κρεσέντο και αίμα και αίμα και αίμα, και ένα Τούρκο να αποχαιρετά μοναχός του στην έρημη παραλία της Σμύρνης μια βάρκα που έφευγε (!!!) φτάσαμε στην προσφυγική σκηνή τ’ Αγίου Δημητρίου ανήμερα, το 1923 με τη Μιμή Ντενίση και το «δουλικό» της ερωμένη του μακαρίτη του γιού της, να έχει γεννήσει το παιδί του. Αυτοί διασώθηκαν από το σπίτι των Μπαλτατζήδων και η Μιμή - Φιλιώ καλεί τις γυναίκες προσφύγισσες του καταυλισμού να μαγειρέψουν μπακλαβά. Δε λέω χάμα λίμα που λεγε η γιαγιά μου τα αμύγδαλα και τα φύλλα κι η ζάχαρη και προπάντων οι.... φούρνοι στους καταυλισμούς με τις σκηνές των προσφύγων της Μικρασίας.

Έφυγα από τον κινηματογράφο με τα λόγια της αξέχαστης Λίζας Μιχελή πριν χρόνια σε μια βόλτα μας στον Συνοικισμό της Μυτιλήνης φωτογραφίζοντας για τις ανάγκες του βιβλίου της «Προσφύγων βίος και πολιτισμός».
Στάθηκε μπροστά σε ένα ασβεστωμένο γκαζοντενεκέ με βασιλικό και μου είπε «Θα ‘ρθουν χρόνια που θα μας αγιοποιήσουν, θα μας βαφτίσουν ήρωες, θα μας χτυπήσουν στην πλάτη, για ένα σκοπό όλα. Να ξαναβγάλουν παράδες, να ξαναχτίσουν καριέρες πάνω στο κεφάλι μας. Δεν έχουμε άλλο τρόπο να τους αντέξουμε από αυτόν των γονιών μας. Εμείς να ξέρουμε τους αίτιους και να μην ξεχνάμε ποτέ».

Άσε μας ρε Μιμή που θα μας πεις εσύ για τον πόνο του Ρωμαίικου...

Υ.Γ Περί της προβολής της Λέσβου και του άλλου Αιγαίου μέσω της ταινίας για την οποία η Περιφέρεια βορείου Αιγαίου ξόδεψε ουκ ολίγα δεν γράφω τίποτα. Αυτό είναι «άλλου παπά Ευαγγέλιο». Εγώ και για αυτούς τους παράδες σε όφελος των... σύγχρονων «Μπαλτατζήδων» κατέβαλα απλά τον οβολόν μου. Όπως και για τις φωτογραφίες που ελήφθησαν προς χρήσιν στις επόμενες εκλογές. Πλην όμως και από τον ιστορικό του μέλλοντος. Γιατί εκτός της Μιμής Ντενίση ευτυχώς υπάρχουν και η ιστορία και οι ιστορικοί.