Τα δύο τελευταία χρόνια ταυτίστηκαν με την πιο επώδυνη πανδημία της σύγχρονης ιστορίας. Πέραν της ίδιας της πανδημίας, η οποία σπέρνοντας φόβο και αβεβαιότητα επηρέασε αρνητικά την οικονομική και κοινωνική ζωή, τα μέτρα που πάρθηκαν για να την περιορίσουν ήταν ομοίως επίπονα.

Παρόλα αυτά, η απαγόρευση κυκλοφορίας και η διακοπή της λειτουργίας δραστηριοτήτων που σχετίστηκαν με τη διασπορά του ιού αποτέλεσαν κεντρικά εργαλεία ελέγχου της, ειδικά κατά τις πρώτες φάσεις της όπου φάνταζαν ως μονόδρομος ελλείψει (επαρκούς) εμβολιαστικής κάλυψης.

Για να μετριαστεί η υφέρπουσα «πανδημική» ύφεση, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι εθνικές κυβερνήσεις ακολούθησαν ένα δρόμο «ενέσεων ρευστότητας» με μέτρα στήριξης προς εργαζόμενους και επιχειρήσεις. Ωστόσο, αν και η απασχόληση προβλέπεται να επιστρέψει—σύμφωνα με αισιόδοξες εκτιμήσεις—στα επίπεδα του 2019 εντός του 2023 , το συνολικό αποτύπωμα της πανδημίας είναι ακόμη ασαφές. Στο παρόν άρθρο επιχειρούμε να φωτίσουμε ορισμένες εξαιρετικά ανησυχητικές πτυχές της, και συγκεκριμένα τον αντίκτυπό της στους νέους που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης (Not in Employment Education or Training, εν συντομία NEETs). Χάρτης: Συνολικοί θάνατοι από την αρχή της πανδημίας έως και τις 16/1/2022 στη Μεσογειακή ΕΕ.

Μελετώντας την πανδημία, το «Παρατηρητήριο Τεχνολογιών και Αναλύσεων για την Εργασία και την Ανθεκτικότητα στον Μεσογειακό Ευρωπαϊκό Νότο» [e-Aegean ResLab Observatory] κατέδειξε την εξαιρετική βαρύτητα ενός πλήθους παραγόντων στη διασπορά του ιού και τη θνησιμότητά που αυτός επιφέρει, όπως για παράδειγμα οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν από το τοπικό έως το εθνικό επίπεδο, η «υγειονομική ετοιμότητα» μιας περιοχής, η θέση της σε διεθνή παραγωγικά δίκτυα, τα δημογραφικά και γεωγραφικά της χαρακτηριστικά, κ.α.

Έτσι, η πανδημία καθίσταται ένα σύνθετο κοινωνικο-χωρικό φαινόμενο, με τους θανάτους, τον πλέον «σκληρό» δείκτη της, να φανερώνουν την εξαιρετικά άνιση δυναμική της.

Πιο συγκεκριμένα, αν και οι αστικοποιημένες περιοχές αποτέλεσαν αρχικές εστίες μολύνσεων, υπερκεράστηκαν σταδιακά από νησιωτικές ή συνοριακές περιφέρειες λόγω της «επανεκκίνησης» του τουρισμού.

Το «άνοιγμα» του τουρισμού και ο τρόπος με τον οποίο έγινε αποτέλεσε πεδίο δριμείας κριτικής κατά της κυβέρνησης, καθώς θεωρήθηκε μια κίνηση με αποκλειστικά οικονομικά κίνητρα η οποία θα μπορούσε να επιβαρύνει σημαντικά την υγειονομική εικόνα της χώρας.

Αυτό άλλωστε είναι κάτι το οποίο μετέπειτα ως έναν βαθμό επιβεβαιώθηκε. Την κατάσταση επιδείνωσε η χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη αλλά και η αδυναμία των διαθέσιμων εμβολίων να αποτρέψουν τη μετάδοση νέων μεταλλάξεων, δημιουργώντας μια αποκαρδιωτική εικόνα στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, και ειδικά στις βόρειες περιφέρειες.

Ενώ όμως η παραπάνω μακάβρια αριθμητική αφορά περισσότερο ζωές ηλικιωμένων ανεμβολίαστων, ο κοινωνικοοικονομικός της αντίκτυπος μοιάζει να «προτιμά» τους νεότερους. Οι ψυχροί αριθμοί δείχνουν πως για τους τελευταίους, οι συνθήκες στην αγορά εργασίας—ήδη δυσχερείς λόγω της δεκαετούς και πλέον κρίσης—χειροτέρεψαν σημαντικά.

Συγκεκριμένα, πέραν των επισφαλών μορφών απασχόλησης, διογκώθηκε και το μερίδιο αυτών που είναι συνολικά εκτός εργασίας, εκπαίδευσης και κατάρτισης. Αυτή η κατηγορία, ιδιαίτερα σε περιφέρειες με μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό όπως το Νότιο Αιγαίο και τα Ιόνια Νησιά, κατέγραψε αυξήσεις άνω του 50% (μεταξύ β’ τριμήνου 2019-21).

Παρόμοιες όμως τάσεις καταγράφηκαν και σε «ασθμαίνουσες» περιφέρειες όπως το Βόρειο Αιγαίο και η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Αντίθετα, περιοχές με ισχυρή και πολύπλευρη οικονομική δραστηριότητα απέφυγαν τα χειρότερα, όπως η περιφέρεια Αττικής, η οποία όχι μόνο συγκράτησε τον πολλαπλασιασμό των NEETs, αλλά και κατέγραψε μια—μικρή μεν—αύξηση της συνολικής απασχόλησης. Άρα, κλαδική/παραγωγική διάρθρωση και «περιφερειακότητα» αποτέλεσαν σημαντικούς παράγοντες ανθεκτικότητας ή μη.

Ανεξάρτητα από τις κατά τόπους διαφοροποιήσεις πάντως, η εικόνα σε εθνικό επίπεδο κάθε άλλο παρά καθησυχαστική είναι. Οι NEETs αυξήθηκαν σε δέκα από τις δεκατρείς περιφέρειες, με τον συνολικό τους αριθμό να ανέρχεται σε 284.000 το 2021 από 250.000 το 2019, καταγράφοντας δηλαδή 15% αύξηση μέσα σε δύο μόλις χρόνια. Μάλιστα, το μερίδιο αυτών των νέων στο συνολικό πληθυσμό εκείνων των ηλικιών—21% το 2021 —αποτελεί ένα από τα υψηλότερα σε επίπεδο ΕΕ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το φαινόμενο είναι αποκλειστικά ελληνικό.

Αντίθετα, επηρεάζει ολόκληρη τη νότια και ανατολική Ευρώπη και τροφοδοτεί το κύμα φυγής μιας γενιάς εργαζομένων προς πιο ανεπτυγμένες οικονομίες. Η χώρα μας συγκεκριμένα έχασε πάνω από μισό εκατομμύριο ανθρώπων από την αρχή της κρίσης μέχρι το 2019. Όμως, παρόλο που ένα νέο κύμα φυγής αναμένεται να ακολουθήσει την πανδημική ύφεση, οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν την τελευταία διετία χαρακτηρίστηκαν από έναν προσωρινό χαρακτήρα, και υπήρξαν εν γένει ανεπαρκείς.

Εν μέσω της κρίσιμης αυτής συγκυρίας, οι NEETs αποτελούν μια κατηγορία που χρήζει περαιτέρω μελέτης. Ο διαχωρισμός τους μάλιστα σε αυτούς που αναζητούν ενεργά εργασία και σε αυτούς που δεν αναζητούν, φωτίζει αθέατες πτυχές των νεανικών αγορών εργασίας, μιας και οι δεύτεροι δεν καταγράφονται ως άνεργοι στις επίσημες στατιστικές.

Παρόλα αυτά, εν μέσω πανδημίας, κατέγραψαν δυσανάλογη αύξησή σε σχέση με τους πρώτους. Αυτό εγείρει περισσότερες ανησυχίες, αφού αποτυπώνεται γλαφυρά η εκτεταμένη πλέον αποθάρρυνση σε σημαντικά κομμάτια της νεολαίας. Αυτή η επισφάλεια, η οποία αναφέρεται σε εξαιρετικά δυναμικές ηλικίες, συνηγορεί σε μια κοινωνική δυσαρέσκεια που έχει πολλαπλές προεκτάσεις.

Καθώς μάλιστα τα παραπάνω επηρεάζουν όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά και χώρες πολύ πιο εύρωστες από αυτήν, οφείλουν να μας κάνουν να αναστοχαστούμε τις βαθύτατες ανισότητες που πλήττουν μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κατά τα άλλα κόσμου.

Οι αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας που αναδείξαμε παραπάνω, αλλά και οι ζοφερές προοπτικές που διαγράφονται ενόψει του νέου γύρου ενδοϊμπεριαλιστικών συγκρούσεων που μόλις ξεκίνησε στην Ουκρανία, καθιστούν ακόμη πιο αναγκαία τη συμμετοχή των νέων ανθρώπων της χώρας στους αγώνες που έρχονται. Ειδικά τα πρωτοπόρα τμήματα των νέων, μπορούν εύκολα να αντιληφθούν ότι αιτήματα με αντιιμπεριαλιστική κατεύθυνση αποτελούν «συγγενή» αυτών με αντικαπιταλιστική κατεύθυνση, αφού σε τελική ανάλυση αμφότερα αφορούν την ίδια τους τη ζωή και καθημερινότητα.

Περισσότερες πληροφορίες και επικοινωνία: https://reslab.aegean.gr/observatory
Email: [email protected]

Η ομάδα ‘e-Aegean ResLab’ αποτελείται από τους
Γκιάλη Στέλιο, Αν. Καθηγητή
Γουρζή Κώστα, Μεταδιδάκτορα Ερευνητή
Δήμου Ιωάννη, Ειδικό Πληροφορικής
Κανελλέα Άκη, Ειδικό GIS
Καπιτσίνη Νίκο, Μεταδιδάκτορα Ερευνητή
Παπαγεωργίου Γιάννη, Δρ. Πολ.Κοινωνιολογίας
Σαρούκου Άννα, Γεωγράφο
Συκά Γιώργο, υπ. Διδάκτορα
Χιωτέλλη Γαβριήλ, Ειδικό Πληροφορικής
Ψαρολόγο Δημήτρη, MSc, Γεωγράφος