Ένα παλιό τεφτέρι σωσμένο σε ένα ντουλάπι, δε θυμάσαι καν που το βρήκες. Στο εξώφυλλο του διαβάζεις: «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΛΑΤΟΕΡΓΑΤΩΝ ΦΩΚΑΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ». Με σήμα τα δυο χέρια που σφίγγουν το ένα το άλλο. Σήμα κατατεθέν της συναδέλφωσης. Της συντροφικότητας. Σελίδα άγνωστη στο άγνωστο, άγραφο βιβλίο της ιστορίας του Εργατικού Κινήματος της Μικρασίας πριν το 1922. Κι ιδιαίτερα αυτή της τριετίας 1919 – 1922. 

Χαμογελάς. Είναι η ώρα αυτή η μικρή ιστορία των αλατοεργατών της παλιάς Φώκαιας εδώ καρσί, νοτιοανατολικά της Μυτιλήνης να παρουσιαστεί.

Ιδρυμένο το 1921 το άγνωστο σωματείο αγκαλιάζει πολλές εκατοντάδες εργάτες της γύρω περιοχής. Το καταστατικό αυτό ανήκε στον Κωνσταντίνο Μάγηρα με αριθμό μητρώου 2685. Μέλος ο μακαρίτης Μάγηρας έγινε στις 9 Νοεμβρίου του 1921, το ανάτυπο δε του καταστατικού αυτού έχει αύξοντα αριθμό 538!

Στις πρώτες σελίδες του τεφτεριού βλέπει κανείς την απόδειξη της οικονομικής συνεισφοράς στο σωματείο κατά μήνα και κατά έτος γεγονός που η εκπλήρωση του σου επιτρέπει να είσαι μέλος του σωματείου

Η πρώτη τέτοια σελίδα είναι του 1921 η δε τελευταία του 1926.

Πριν από όλα όμως στο τεφτέρι αναγράφονται τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του σωματείου.

Ο Προεδρος: Διονύσιος Τρούπος

Ο Γραμματεύς: Δημητ. Ψυλόγλου

Ο Ταμίας: Παράσχος Παμηζόγλου

Οι Σύμβουλοι:

Κωστής Πορτοκάλης, Γεώργιος Μουστάκας, Κυριάκος Πουλαδίτης, Νικόλαος Χιώτης, Αναστάς Κοτσιάμπασης, Σταμάτης Παξιβάνης, Γεώργιος Δαμασκηνός, Στέλιος Ρούσος

Αναπληρωματικά μέλη του Συμβουλίου είναι οι:

Ιωάννης Μάγος, Δημήτριος Καλατσής, Πέτρος Μακατάκης, Κωστής Κούρος

Ιδιαίτερη σημασία έχει το ότι ενώ ο τίτλος του Συνδέσμου αναφέρεται σε αλατοεργάτες (στις πολλές αλυκές της περιοχής) στο εσωτερικό του το Καταστατικό είναι αυτό των Εργατών της Παλαιάς Φώκαιας

Στο πρώτο άρθρο αναφέρεται ότι «Ιδρύεται εν Παλαιαίς Φώκαις Σύνδεσμος υπό την επωνυμίαν «ΦΩΚΑΊΚΗ ΕΝΩΣΙΣ»

Σκοπός του Συνδέσμου στο 2^ο άρθρο είναι:

«α’. Να οργανώση και συνδέση αδελφικά τα μελη του και να αναπτύξη μεταξύ αυτών την πνευματιήν και κοινωνικήν αλληλεγγύην, προς εξύψωσιν της ηθικής, οικονομικής και επαγγελματικής καταστάσεως αυτών.

β’. Να ενισχύση οικονομικώς και ηθικώς τα μέλη του όταν υποφέρουν είτε από έλλειψιν εργασίας, είτε από την ακρίβειαν της ζωής, είτε από άλλην αιτίαν που δεν προέρχεται από αυτά».

Στο 3^ο άρθρο οι σκοποί του Συνδέσμου ορίζεται ότι θα πραγματοποιηθούν:

«α’. Με την μόρφωσιν των μελών διά διαλέξεων ή φυλλαδίων ή δημοσιογραφικών φύλλων ή τακτικών βραδυνών μαθημάτων προς απόκτησιν συνειδήσεως της τάξεως και θέσεώς των, εντός του κρατικού Κοινωνικού συνόλου.

β’. Με την ίδρυσιν γραφείου παροχής εργασίας εις τα μέλη του».

Στο 4^ο άρθρο ορίζεται ότι μέλος του συνδέσμου «γίνεται όποιος εργάζεται εις εργατικά επαγγελματικά έργα εν Παλαιαίς Φώκαις ή τοις πέριξ». Ενώ «Κάθε μέλος που παύει να εργάζεται ως εργάτης εις τας ανωτέρω εργασίας αυτοδικαίως παύει και να είναι μέλος του Συνδέσμου».

Κατά την εγγραφή του το κάθε μέλος πληρώνει μια λίρα στο Σύνδεσμο ως δικαίωμα εγγραφής, Ενώ 25 γρόσια πρέπει να πληρώνει κάθε μήνα.

Ακολουθούν άρθρα με τα δικαιώματα των μελών του Διοκητικού Συμβουλίου καθώς και γενικές διατάξεις. Όπως για την ίδρυση Ταμείου Αλληλοβηθείας που δεν φαίνεται ότι ιδρύθηκε ποτέ.

Το καταστατικό καταλήγει αναφέροντας

«Εψηφίσθη ως έχει υπό της γενικής Συνελεύσεως

της ……………… 1921»!

Στοιχεία ιστορίας

Σύμφωνα με στοιχεία εκδόσεων του Συλλόγου των Μικρασιατών της Σκάλας Λουτρών «το Δελφίνι» στη Λέσβο η πλειοψηφία των κατοίκων της οποίας είναι απόγονοι προσφύγων της παλαιάς Φώκαιας σε απογραφή του 1904 οι κάτοικοι της Παλαιάς Φώκαιας υπολογίζονται σε 7.704 από τους οποίους οι 6.300 είναι Έλληνες. Το 1914, τέλη Μαΐου ξέσπασε ο «πρώτος διωγμός» εναντίον των Ελλήνων, σε εφαρμογή ενός ευρύτερου σχεδίου απομάκρυνσης των από τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.

Όσοι κατόρθωσαν να γλιτώσουν κατέφυγαν στη Λέσβο, όπου εγκαταστάθηκαν πρόχειρα στις πόλεις και τα χωριά, σε εκκλησίες, εργοστάσια και σχολεία, περνώντας κάτω από αντίξοες συνθήκες πέντε χρόνια προσφυγιάς. Απ αυτούς οι περισσότεροι το 1919, όταν ο Ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη, επέστρεψαν πίσω στις πατρίδες τους. Τους πρόσφυγες που επέστρεψαν τους περίμενε σκληρή δουλειά, αφού έπρεπε να τακτοποιήσουν τα εγκαταλειμμένα κτήματα, να επιδιορθώσουν τα κατεστραμμένα από τις λεηλασίες σπίτια και καταστήματά τους.

Μετά όμως την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922 και την καταστροφή που επακολούθησε, όσοι σώθηκαν μεταφέρθηκαν εκ νέου στα απέναντι ελληνικά νησιά και πολλοί από αυτούς στην ηπειρωτική Ελλάδα. Έτσι το ελληνικό στοιχείο που ουσιαστικά δημιούργησε τις πόλεις της Παλαιάς αλλά και της Νέας Φώκαιας, εγκαταλείπει οριστικά τη μικρασιατική γη των προγόνων του, δημιουργώντας σε πολλά μέρη της Ελλάδας νέες πόλεις και νέα χωριά.

Η ονομασία Παλαιά Φώκαια και Νέα Φώκαια αναβιώνει σε δύο από αυτές τις εγκαταστάσεις, στην Αττική (Ανάβυσσος) και στη Χαλκιδική αντίστοιχα.

Ένα μικρό μεν αλλά συμπαγές κομμάτι από Φωκιανούς πρόσφυγες εγκαταστάθηκε και στη Μυτιλήνη, στην περιοχή της Σκάλας Λουτρών όπου το 1931 δημιουργείται ο προσφυγικός Συνοικισμός της, που το 60% περίπου του μικρασιατικού πληθυσμού της έλκει την καταγωγή από τις Παλαιές και Νέες Φώκαιες.