Όπως κάθε κρίση, έτσι και αυτή που έχουμε μπροστά μας επηρεάζει και αλλάζει τη “γεωγραφία” των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων. Αυτό πρώτα και κύρια σημαίνει ότι πρέπει να κατανοήσουμε και να συμφωνήσουμε στο απλό γεγονός, ότι η ζωή όλων μας θα είναι διαφορετική, όταν και αυτή η κρίση, φθάσει στο τέλος της. Με αυτή την έννοια «η κρίση περιέχει και ευκαιρίες για κάτι διαφορετικό, κάτι καλύτερο»

Όμως «ευκαιρία» είναι αυτό που μπορούμε να αξιοποιήσουμε με τις δυνατότητες που σήμερα διαθέτουμε ή που μπορούμε εύκολα να αποκτήσουμε και να ενεργοποιήσουμε. Αυτή η κρίση θα γίνει πραγματικά ευκαιρία, εάν μπορέσουμε να την αξιοποιήσουμε, προκειμένου να κάνουμε τα πράγματα “διαφορετικά”: Να οργανώσουμε τη δουλειά μας και τη ζωή μας “διαφορετικά”. Αυτό, όμως, μπορεί να γίνει μόνο στη βάση των δυνατοτήτων που σήμερα διαθέτουμε ή που μπορούμε σχετικά εύκολα να κινητοποιήσουμε.

Με αυτό τον τρόπο, η κρίση, θέτει και υπό επαναδιαπραγμάτευση και το “μοντέλο” ανάπτυξης πάνω στο οποίο βασίστηκε η πορεία των νησιών μας τις προηγούμενες δεκαετίες. Ενα μοντέλο, που οδήγησε στη σταδιακή εξαφάνιση, εγκατάλειψη και απαξίωση τοπικών παραγωγικών δυνάμεων και στην αντικατάσταση της σχετικής αυτάρκειας τους, από τις «εισαγωγές».

Αυτού του τύπου η ανάπτυξη οδήγησε, σχεδόν όλα τα νησιά, στη “μονοκαλλιέργεια” του τουρισμού, είτε ακόμα και στην απόλυτη κυριαρχία ενός ή δύο γεωργικών προϊόντων. Η χρόνια έκθεση τους στις τυφλές «δυνάμεις της αγοράς», τα οδήγησε σήμερα, να είναι εντελώς απροστάτευτα απέναντι στη κρίση.

Η κόκκινη γραμμή, που διαπερνά το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης των νησιών και που γίνεται περισσότερο ορατή σε συνθήκες κρίσης, είναι η αβεβαιότητα για το μέλλον τους. Όπως ξέρουμε η αβεβαιότητα είναι πάντα συνδεδεμένη με την απώλεια ελέγχου του περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο κάποιος δραστηριοποιείται.

Αν είναι έτσι, τότε η όποια “επαναδιαπραγμάτευση” του μοντέλου ανάπτυξης μας, θα πρέπει πρώτα και κύρια να ξεκινάει από την προσπάθεια δημιουργίας ενός περιβάλλοντος που μπορούμε να ελέγχουμε. Με άλλα λόγια του δικού μας χώρου.

Είναι όμως δυνατό, να διαμορφώσουμε ένα “ελεγχόμενο” από εμάς περιβάλλον; Σε ένα μεγάλο βαθμό ναι. Αυτό μπορεί να γίνει εάν κατανοήσουμε και αξιοποιήσουμε πλήρως τους πόρους που εμείς διαθέτουμε και η αξιοποίησή τους να γίνει με δικές μας αποφάσεις στηριζόμενη σε υπαρκτές δυνατότητες. Αυτή η διαδικασία είναι που ελαχιστοποιεί την αβεβαιότητα και σε τελικά ανάλυση τους κινδύνους που απορρέουν από ένα, μη, ελεγχόμενο περιβάλλον.

Η κρίση όμως, θέτει επιτακτικά και το περιεχόμενο των πραγματικών ζητουμένων που αφορούν την μελλοντική μας ανάπτυξη. Δεν μπορεί να υπάρξει ομοθυμία σε μια μελλοντική κοινή πορεία, αν πριν δεν συμφωνήσουμε, σαν τοπική κοινωνία, στα βασικά:

1ον. Πρέπει να συμφωνήσουμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη με μεγάλα τμήματα της κοινωνίας μας στο περιθώριο. Η πρώτη προτεραιότητα που πρέπει να τεθεί είναι ακριβώς η δημιουργία ενός δικτύου προστασίας για τις ομάδες του πληθυσμού που πλήττονται περισσότερο από αυτή την κρίση.

2ον. Πρέπει να συμφωνήσουμε ότι, δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη, ταυτόχρονα με μείωση του εισοδήματος.

Αυτό και γιατί οι νησιωτικές τοπικές αγορές είναι σε μεγάλο βαθμό εσωστρεφής. Αν υπολογίσουμε ότι περίπου τα ¾ του τοπικού παραγωγικού δυναμικού είναι μικροαγρότες, δημόσιοι υπάλληλοι και εργαζόμενοι σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, που κατά τεκμήριο το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος τους το καταναλώνουν στην τοπική αγορά μπορούμε να φανταστούμε τις συνέπειες θα έχει η μείωση του εισοδήματος τους.

3ον. Πρέπει να συμφωνήσουμε είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη με χιλιάδες ανέργους.

Η συγκράτηση της ανεργίας και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης θα πρέπει να είναι η αμέσως επόμενη προτεραιότητα

4ον. Τελικά: Πρέπει να συμφωνήσουμε ότι ζητούμενο είναι μια ανάπτυξη που θα έχει αποδέκτη τον άνθρωπο και τελικό στόχο την ευημερία του. Αυτό σημαίνει ένα νέο συλλογικό όραμα για την αξιοβίωτη ανάπτυξη στα νησιά μας.

Αν τα πράγματα είναι έτσι, τότε, μια αποτελεσματική στρατηγική ανάπτυξης και άρα άξονες ενός σχεδίου, τόσο για απόκρουση των συνεπειών της κρίσης στα νησιά μας, όσο και για έναν επανασχεδιασμό του μοντέλου ανάπτυξής τους, θα μπορούσε να είναι αυτή που μεγιστοποιεί την αυτάρκεια, αξιοποιώντας και υφιστάμενους πόρους και παραγωγικές δυνατότητες που σήμερα παραμένουν ανενεργές και ως εκ' τούτου ελαχιστοποιεί την εξάρτηση από τους παράγοντες του εξωτερικού τους περιβάλλοντος.

Εντέλει, αυτή η στρατηγική θα μπορούσε να εκφραστεί, σε επίπεδο “επιχειρησιακών δεικτών” μέσα από μια συλλογική (σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας) προσπάθεια που θα έχει σαν στόχο:

α) Την μεγιστοποίηση των χρηματικών εισροών από το εξωτερικό περιβάλλον, που θα μπορούσαν να προέλθουν από την παραγωγή μεγαλύτερου βαθμού προστιθέμενης αξίας στα προϊόντα και υπηρεσίες που ήδη παράγουμε

β) την ελαχιστοποίηση των εκροών των χρηματικών ροών, που θα μπορούσε να προέλθει από την υποκατάσταση “εισαγωγών” μέσω της αξιοποίησης των τοπικών παραγωγικών δυνατοτήτων που σήμερα μένουν ανεκμετάλλευτες.

γ) από την μεγιστοποίηση της εσωτερικής κυκλοφορίας του χρήματος και άρα και των εσωτερικών συναλλαγών.

Αυτοί οι άξονες, μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα εξυπηρετεί πρώτα και κύρια τις δικές μας σημερινές και μελλοντικές ανάγκες.

*Ο Παναγιώτης Λαμπρόπουλος είναι Οικονομολόγος