Ασφυκτικά γεμάτη ήταν τη Δευτέρα 8 Απριλίου το απόγευμα, η αίθουσα εκδηλώσεων της γενικής γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, όπου παρουσιάστηκε το βιβλίο του Δημήτρη Μάντζαρη «ΕΑΜ Λέσβου Ηττημένοι Νικητές». Παρόντες  στην εκδήλωση ήταν πολλοί εκπρόσωποι της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του τόπου μας αλλά και ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης κ. Ιάκωβος, όπως αναφέρει ο Σύλλογος κατοίκων συνοικιών Κουλμπάρας και Κιόσκι Μυτιλήνης «το Κιρκινέτσι».

Την εκδήλωση οργάνωσε ο Σύλλογος των κατοίκων των συνοικιών Κουλμπάρα και Κιόσκι Μυτιλήνης «το Κιρκινέτσι» και το βιβλιοπωλείο Book and Art. Για το βιβλίο του Δημήτρη Μάντζαρη μίλησαν ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Σπύρος Καράβας, ο πρώην Δήμαρχος Μυτιλήνης Στρατής Πάλλης, ο συγγραφέας και ερευνητής της τοπικής Ιστορίας Γιώργος Γαλέτσας. Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο δημοσιογράφος Θράσος Αβράαμ.

Ο συγγραφέας Δημήτρης Μάντζαρης κατά την παρουσίασε στάθηκε στον τίτλο του βιβλίου «ηττημένοι νικητές» και είπε πως η ήττα του ΕΑΜ στη Λέσβο οφείλεται στην ήττα του ΕΑΜ σε όλη την Ελλάδα. «Το ΕΑΜ Λέσβου απλά πλήρωσε το τίμημα αυτής της ήττας» ανέφερε και πρόσθεσε «Για ένα μεγάλος μέρος του κόσμου οι δικοί τους ΕΑΜίτες ήταν αναίτια ηττημένοι. Ή μάλλον αντίστροφα ήταν οι πραγματικοί νικητές. Κι αυτό εκφράστηκε πανηγυρικά στις κάθε λογής εκλογικές αναμετρήσεις τόσο μετά την κατοχή όσο και στην συνέχεια.

Η αντίφαση αυτή δεν υπήρξε ένα φαινόμενο που ίσχυε αποκλειστικά στη Λέσβο. Ήταν διάχυτη σε ένα ευρύ φάσμα του ΕΑΜικού κόσμου της χώρας μετά την δεκαετία του 1940. Όμως ίσως πουθενά αλλού, η αίσθηση αυτή, του ηττημένου νικητή, δεν υπήρξε τόσο έντονη και με τόσο μεγάλη διάρκεια όσο στη Λέσβο».

Ακολούθως αναφέρθηκε στα όσα γνώριζε πριν ξεκινήσει την έρευνα του και επιβεβαιώθηκαν από αυτή αλλά και στα όσα έμαθα κατά την διάρκεια της έρευνας που έκανε. Συγκεκριμένα είπε: «Η μεγάλη δύναμη του ΕΑΜ στη Λέσβο, αριθμητικά, πολιτικά, κοινωνικά και την θετική εικόνα που υπήρχε στην μνήμη των Λεσβίων για την σύντομη διακυβέρνησή του. Τι δεν γνώριζα από τα πριν και έμαθα στην διάρκεια της έρευνας, για την μεγάλη ένταση της πείνας στην κατοχή ευθύνες δεν είχαν μόνο οι Γερμανοί αλλά και οι Άγγλοι με τον ναυτικό αποκλεισμό που επέβαλαν στο Αιγαίο. Δεν γνώριζα την συζήτηση σε διπλωματικό επίπεδο, μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Τουρκίας για την κατάληψη της Λέσβου και της Χίου από τους Τούρκους λίγο πριν την κατοχή και λίγο πριν την απελευθέρωση. Δεν ήξερα για την διαφορετική στάση των δύο Μητροπολιτών της Λέσβου απέναντι στο ΕΑΜ. Δεν ήξερα ότι ο Λουκάς Δαράκης, σύζυγος της συντοπίτισσας μου Πέπης Δαράκη και συγγενής μου και στελέχους του ΚΚΕ, ήταν Νομάρχης Λέσβου την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Δεν ήξερα τέλος ότι τόσο οι μετέπειτα διώξεις των ΕΑΜιτών όσο και ο εμφύλιος πόλεμος δεν είχαν ενδογενή δυναμική, όπως είπαν και οι ομιλητές, αλλά ήταν εισαγόμενα στην Λέσβο. Η μεν πρώτες από το κράτος ο δε δεύτερος από το ΚΚΕ. Έμαθα τέλος στην διάρκεια της έρευνας, ότι ειδικά στη Λέσβο, σε συνθήκες διώξεων και ημιπαρανομίας προσχώρησαν στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ άνθρωποι που μέχρι την απελευθέρωση, είτε ήταν συντηρητικοί είτε απείχαν από τις πολιτικές δραστηριότητες. Ορισμένοι μάλιστα βρέθηκαν προφυλακισμένοι χωρίς να είναι αριστεροί ή κομμουνιστές. Κι έγιναν κομμουνιστές μέσα στις φυλακές».

Αναφερόμενος στο τι του έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στην διάρκεια της έρευνας ο κ. Μάντζαρης είπε: «Η οξύτατη αντιπαράθεση δεξιάς – ακροδεξιάς την τριετία 1948 – 1950 μεσούντος του εμφυλίου πολέμου. Η μεγάλη δυσαρέσκεια των στρατιωτικών αρχών για την στάση των πλουσίων και των αστών της Λέσβου, στην διάρκεια της μονόπλευρης τρομοκρατίας, ενάντια στους ΕΑΜίτες. «Ουδεμία εισφορά παρατηρείται προς διεξαγωγή Εθνικού αγώνος» έγραφε στην απόρρητη αναφορά του με πικρία ο στρατιωτικός διοικητής Λέσβου για τους πλούσιους Μυτιληνιούς το Σεπτέμβριο του 1945. Επίσης μου έκανε εντύπωση ότι μεσούντος του εμφυλίου πολέμου, το 1948, ο Δήμαρχος Μυτιλήνης Πετρόπουλος και ο βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος Λαζανάς ζητούσαν από την κυβέρνηση να μην εκτελεστούν τα έξι ηγετικά στελέχη του ΕΑΜ στη Λέσβο. Διαπίστωσα τέλος, κάτι που είπε και ο φίλος Σπύρος Καράβας, γιατί ένα από τα πολυτιμότερα τεκμήρια για τον ιστορικό είναι τα ημερολόγια. Εκεί που καθημερινά καταγράφεται κάθε συμβάν, επικοινωνία, σκέψη, αγωνία και προσμονή. Πράγματα που για τους σύγχρονους του γράφοντος μπορεί να είναι χωρίς σημασία για τον ιστορικό είναι θησαυρός».

Κλείνοντας ο συγγραφέας σημείωσε πως υπάρχει και άλλο αρχειακό υλικό στο όποιο για διάφορους λόγους δεν κατάφερε να έχει πρόσβαση. Έτσι υπάρχει η ευκαιρία για νέους ερευνητές να μελετήσουν πλευρές του θέματος που έμειναν αναπάντητες.   

Οι παρεμβάσεις των ομιλητών της παρουσίας

Ο ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου Σπύρος Καράβας  μεταξύ άλλων αναφερόμενος στο βιβλίο του Δημήτρη Μάντζαρη είπε: «Όταν υποστηρίχθηκε η διατριβή του, τον Οκτώβρη του 2022, η ομόφωνη ευχή της επταμελούς εξεταστικής επιτροπής ήταν να δει το φως της δημοσιότητας. Δηλαδή να κυκλοφορήσει σε βιβλίο. Κι αυτό επιτεύχθηκε, όχι χωρίς δυσκολίες, χάρη στην προσωπική δουλειά του Δημήτρη και την παράλληλη δική του οικονομική στήριξη. Δυστυχώς, ούτε το πανεπιστήμιο, ούτε η δύστοκη εκδοτική πραγματικότητα των καιρών μας είναι σε θέση να στηρίξει την έκδοση διατριβών όπως αυτή του Δημήτρη. Εννοώ διατριβές που όχι μόνο βαθμολογούνται με άριστα, αλλά που συγκεντρώνουν όλα εκείνα τα στοιχεία που τις καθιστούν ξεχωριστές συμβολές στην εθνική μας ιστοριογραφία».

Ο συγγραφέας Γιώργος Γαλέτσας, εκ των παρουσιαστών του βιβλίου είπε: «φέτος συμπληρώνονται 80 χρόνια από το τέλος της Γερμανικής κατοχής κι έχουμε στα χέρια μας το βιβλίο του Δημήτρη Μάντζαρη «ΕΑΜ Λέσβου Ηττημένοι – Νικητές». Είναι ένας σύγχρονος συμπατριώτης μας, που δεν υπήρξε πρωταγωνιστής, ούτε και συμμέτοχος των γεγονότων. Ενώ μέχρι τώρα οι συγγραφείς είχαν άμεση σχέση με πρόσωπα και γεγονότα της εποχής αυτής. Ο Δημήτρης, συνομιλεί και συνδιαλέγεται με τις πηγές της βιβλιογραφίας των πρωταγωνιστών της αντίστασης και του εμφυλίου και προσπαθεί να αποδώσει σε κάθε γεγονός την αληθινή του πλευρά. Χωρίς προκαταλήψεις έχοντας βέβαια ένα πρόσθετο όπλο, τον τοπικό τύπο της εποχής αυτής. Επομένως μπορούμε να μιλήσουμε για την πρώτη αντικειμενική, αμερόληπτη και ολοκληρωμένη προσέγγιση της δεκαετίας του 1940».

Ο πρώην Δήμαρχος Μυτιλήνης Στρατής Πάλλης μεταξύ άλλων είπε: «Γνωρίσαμε και πρωταγωνιστές της άλλης όχθης του ποταμού της ιστορίας. Η στάση τους, ο λόγος τους, έδινε την εντύπωση του αναπόφευκτου. Δηλαδή πως ότι ακολούθησε την Εθνική Αντίσταση ήταν η αποκατάσταση της φυσικής τάξης των πραγμάτων».

Η τοποθέτηση του Κώστα Ρήγα

Ο γραμματέας της Τομεακής Επιτροπής Λέσβου του ΚΚΕ Κώστας Ρήγας ανέφερε πως τα ιστορικά γεγονότα της δεκαετίας του 1940 δεν είναι ευρύτερα γνωστά στον λαό και την νεολαία. Μίλησε για διαστρέβλωση των γεγονότων από το κράτος και πολιτικά κόμματα και πρόσθεσε: «Με αυτή την έννοια το βιβλίο του Δημήτρη Μάντζαρη νομίζουμε ότι πρέπει να διαβαστεί. Όχι γιατί εμείς (σ.σ. το ΚΚΕ) συμφωνούμε σε όλα όσα λέει. Αλλά γιατί είναι πολύτιμη η προσφορά του και ιστορικά και μεθοδολογικά. Επιπλέον ανοίγει αντί να κλείνει ζητήματα. Στηριζόμενος στην πλούσια βιβλιογραφία που έχει πάρει από συντρόφους μας και άλλους που έχουν γράψει κατά καιρούς, αλλά και από αυτούς που έχουν κάνει προσπάθεια να λοιδορήσουν αυτό τον αγώνα.

Γιατί πράγματι οι ιδιαιτερότητες αυτού του νησιού είναι κρίσιμες και για την επαναστατική πορεία, που λέμε εμείς, ότι πρέπει να έχει ένας άνθρωπος που θέλει να συμβάλει μέχρι τέλους στο να καταργηθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Το γεγονός ότι πανελλαδικά υπάρχει η Βάρκιζα, αλλά εδώ μέχρι το Μάιο η ΕΑΜοκρατία καλά κρατεί χωρίς επανάσταση είναι ένα τρομερό θέμα που δεν εξηγείται μόνο με την δυναμική του ΕΑΜ στη Λέσβο. Γιατί αγωνιστικές παρακαταθήκες εδώ είναι από πιο πίσω. Για όσους παρακολούθησαν την δράση μας στις βουλευτικές εκλογές, έχουμε βγάλει μια αναμνηστική κάρτα που λέει φυλακισμένοι κομμουνιστές, στις φυλακές του κάστρου της Μυτιλήνης το 1936. Δηλαδή το ΚΚΕ είχε οργανώσεις στην Μυτιλήνη την στιγμή που δεν είχε στην υπόλοιπη Ελλάδα, σε πολλές περιπτώσεις. Παρότι αναπτύχθηκε ΕΑΜ, παρότι αναπτύχθηκε ΕΛΑΣ. Είναι παρακαταθήκες που έρχονται ακόμα πιο πίσω. Είναι ο αφοπλισμός κατοχικών δυνάμεων από Λέσβιους, μετά από την δράση που έχουν κατοχικές δυνάμεις, με μία αυτενέργεια και πρωτοβουλία η οποία είναι πραγματικά αξιοπερίεργη σε πολλές περιπτώσεις. Πώς σε αυτό το νησί (κι όχι αλλού) αναπτύχθηκαν όλα αυτά;. Νομίζουμε δεν είναι άσχετα όλα τα προηγούμενα με τις αγωνιστικές παραδόσεις και δεν είναι μόνο το ΕΑΜ».

Κλείνοντας την τοποθέτηση του ο κ. Ρήγας τόνισε πως το ΚΚΕ την περίοδο 1944 – 1946 ανεξάρτητα από την οργανωτική κατάστασή του ήταν η ψυχή και ο αιμοδότησης του ΕΑΜ και του Δημοκρατικού Στρατού Λέσβου. Κρίσιμο θέμα για το ΚΚΕ είναι αν έπρεπε να υπάρχει νωρίτερα ΕΛΑΣ στη Λέσβο. Τέλος αναφερόμενος στον τίτλο «ηττημένοι νικητές» ο κ. Ρήγας είπε «έτσι ήταν σε όλη την Ελλάδα. Γιατί ο Δημοκρατικός Στρατός  και οι μαχητές του ήταν ο ηθικός νικητής και στο Γράμμο και στο Μαίναλο και όσοι πήγαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Ναι είναι νικητές ηθικά, είναι όμως ηττημένοι. Κι εμείς λέμε το ότι ήταν ηττημένοι δεν ήταν αναπόφευκτο. Ήταν θέμα πολιτικής γραμμής  

Είπαν για τον Δημήτρη Μάντζαρη και το βιβλίο του

Ο πρώην Δήμαρχος Αγίας Παρασκευής Απόστολος Κομνηνάκας τόνισε: «Εξαιρετική η γραφή του Δημήτρη, εξαιρετική η έρευνα και η μελέτη. Είναι μια τεκμηριωμένη δουλειά που κρατάει στην μνήμη μας ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο. Είναι εξαιρετική δουλειά, μπράβο του και μακάρι να συνεχίσει». Ο πρώην βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Πάλλης είπε: «Ήταν μια πάρα πολύ καλή παρουσίαση. Κι έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον η δουλειά που έκανε ο Δημήτρης ο Μάντζαρης, για να αποτυπώσει γεγονότα τα οποία μέχρι τις μέρες μας δίνουν χαρακτήρα σε τούτο τον τόπο». Το ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς Σωκράτης Ματζουράνης είπε πως ταξίδεψε από την Αθήνα στην Μυτιλήνη για να παραβρεθεί στην παρουσίαση του βιβλίου. Να δει τον κόσμο που θα συμμετάσχει στην παρουσίαση και χαρακτήρισε το βιβλίο «μία εξαιρετική δουλειά», ενώ κάλεσε τους νέους να ασχοληθούν με τον τόπο τους και την ιστορία του.

Η πρώην Περιφερειακή Σύμβουλος Μαρία Νικολάρα τόνισε: «Ευχαριστούμε το Δημήτρη Μάντζαρη που καταπιάστηκε με αυτό το φορτίο. Πήρε ένα πολύ σημαντικό φορτίο στις πλάτες του. Το έβγαλε σε πέρας».

Από την πλευρά του ο συνδικαλιστής Νίκος Χρυσάφης επισήμανε: «Το σημαντικότερο από όλα ήταν ο κόσμος που υπήρχε μέσα στην αίθουσα της παρουσίασης του βιβλίου. Είναι ο κόσμος που όλα αυτά τα χρόνια βρίσκεται στα κινήματα, συνδέεται με τα κινήματα, είναι ο κόσμος αυτός που αγωνιά για το παρόν και το μέλλον αυτού του τόπου. Ο πρώην βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννης Ζερδελλής σημείωσε: «εξαιρετικό βιβλίο, το πόνημα του φίλου Δημήτρη Μάντζαρη. Διότι πατήρ αληθείας χρόνος. Κι έτσι μετά από 80 χρόνια, έχουμε στα χέρια μας ένα πολύτιμο εργαλείο με το αρχειακό υλικό που συνέλεξε ο συγγραφέας. Ώστε να μπορούμε να ρίξουμε μια αντικειμενική ματιά στα γεγονότα αυτής της εποχής». O εκπαιδευτικός Γρηγόρης Μοριανός σημείωσε: «Είναι ένα βιβλίο που έλειπε. Είμαστε χαρούμενοι που ο φίλος μας ο Δημήτρης έφερε ένα τόσο σημαντικό έργο σε πέρας».

Ο οικολόγος Μιχάλης Μπάκας συνεχάρη το Δημήτρη Μάντζαρη και τόνισε πως ανυπομονεί να διαβάσει το βιβλίο. Ο συνεργάτης του «Ν» Δημήτρης Χατζηχαραλάμπους ευχήθηκε το βιβλίο να είναι καλοτάξιδο, ο Ορέστης Μεταξάς σημείωσε πως το βιβλίο αυτό είναι μια ευκαιρία να μάθουν οι νεώτερες αλλά και οι παλαιότερες γενιές τι έγινε στην Λέσβο την δεκαετία του 1940.  Το στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ Λέσβου Δημήτρης Ζαχαριάδης μίλησε με θερμά λόγια για τον συγγραφέα ο οποίος υπήρξε μαθητής του.  Ο πρώην συντονιστής της Ν.Ε. Λέσβου του ΣΥΡΙΖΑ Σταύρος Καραβασίλης είπε πως με το βιβλίο του κάλυψε ένα κενό που υπήρχε στην ιστορία της Λέσβου. Ο αρχιτέκτονας Ηρακλής Πιτσιλαδής σημείωσε πως ταυτίζεται με τον συγγραφέα στον τρόπο που αντιμετωπίζει την ιστορική περίοδο της δεκαετίας του 1940.

Δείτε το βίντεο από την παρουσίαση του βιβλίου: