Καλημέρα, πώς είσαστε, όλα καλά;

Είπα να σας τη χαλάσω σήμερα, θυμίζοντας σας ότι τούτες τις μέρες κλείνει ένας χρόνος από τότε που το ιστορικό καφενείο της Μυτιλήνης, το «Πανελλήνιον», έκλεισε στον απόηχο της φανφάρας που είχε προηγηθεί σύμφωνα με την οποία το Υπουργείο Πολιτισμού (το και... άνευ πολιτισμού επονομαζόμενο) το είχε κηρύξει... άυλη πολιτιστική κληρονομιά.

Άυλη πολιτιστική κληρονομιά ένα σκοτεινό μαγαζί, σε μια σκοτεινή αγορά, σε μια σκοτεινή πόλη, με τα φώτα... «νυσταγμένα και βαριά» στο διπλανό νόμιμο τοκογλυφάδικο μοναχά, την ιδιοκτήτρια του ακινήτου «Τράπεζα Πειραιώς».

Εις απόδειξη ότι σε ετούτο το «Τραπεζιστάν» που ζούμε, κουμάντο στις ζωές μας κάνει μια Τράπεζα που ζει χάρη στα λεφτά του ανωνύμου του Έλληνος. Που με δαύτα ανακεφαλαιοποιήθηκε και επέζησε για να μπορεί τώρα να του κατάσχει το σπίτι, να τον πετά στο δρόμο, να στέλνει κοράκια να πετάν πάνω από το κρεβάτι του και να τον απειλούν από τηλεφώνου. Και σα να μην φτάνουν όλα ετούτα να του στερεί και το δικαίωμα σε ένα καφέ. Σε ένα καφέ σε έναν εμβληματικό έναν και βάλε αιώνα τώρα ιστορικό τόπο συνάθροισης των Μυτιληνιών. Στο «Πανελλήνιον».

Την ίδια ώρα στο νόμιμο τοκογλυφάδικο που ακούει στο όνομα «Τράπεζα Πειραιώς», κάποιος γραφειοκράτης στην Αθήνα διατηρεί ένα χαρτοφυλάκιο που λέει πως το ακίνητο ιδιοκτησίας τους επί της οδού Ερμού και Παύλου Κουντουριώτη πρέπει να του αποφέρει τόσα έσοδα. Ειδάλως άστο να βρωμίζεται και να βρωμίζει και να πέφτει και να προσβάλει μια ολόκληρη πόλη. Ετούτο το λοιπόν νόμιμο τοκογλυφάδικο, διατηρεί τρομάρα του... Πολιτιστικό Ίδρυμα.

Έναν χρόνο το λοιπόν τώρα και φαίνεται πως συνηθίσαμε και σε ετούτο το κάμωμα στην πόλη και στους πολίτες. Τι περίμενα θα μου πείτε;

Ε ναι... Περίμενα να βάλουν κάποιοι εκτός από τους συνήθεις ύποπτους που αντιμετωπίζονται ως γραφικοί, τις φωνές. Αλλά ποιοι θα φωνάξουν; Αυτοί που ανέχονται ΤΙΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΈΣ ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΕΣ της Τράπεζας; Τις φωτεινές επιγραφές και τα αλουμίνια και τα κουφώματα καταπώς τη βολεύουν στα ακίνητα της ακόμα και σε δαύτα σε κηρυγμένα διατηρητέα και προστατευόμενα κτήρια;
Γιατί η αυθαιρεσία της Τράπεζας Πειραιώς, η καταδίκη που επέβαλε στην πόλη και στην ιστορία της μπορούσε να αντιμετωπιστεί. «Να τους ταράξουμε στη νομιμότητα». Να τους πνίξουμε στη διαμαρτυρία. Να σταματήσουμε να συναλλασσόμαστε μαζί της. Να τους πνίξουμε όλοι, πολίτες και φορείς στις διαμαρτυρίες.

Κι όλα ετούτα με πρώτη, μπροστά μια δημοτική αρχή. Που όμως αντιλαμβάνεται ότι είναι δημοτική αρχή στη Μυτιλήνη. Και τη Μυτιλήνη δεν τη μπερδεύει με την Κοζάνη ή τη Λαμία που έλεγε ο αείμνηστος Νότης Παναγιώτου.«O tempora o mores» θα μου πείτε. «Ω καιροί, ώ ήθη...».

Δίκιο έχετε. Μόνο που έλειψαν κι οι Κικέρωνες την ώρα που πλήθυναν οι Κατιλίνες. Ποιος θα σταθεί μπροστά στην «Τράπεζα Πειραιώς» κι ως άλλος Κικέρωνας θα φωνάξει: «Ως πότε τέλος πάντων, Κατιλίνα – Τράπεζα Πειραιώς, θα καταχράσαι της υπομονής μας; Ως πότε θα μας εμπαίζει η μανία σου; Ποια κατάληξη θα έχει η αχαλίνωτη θρασύτητά σου [...]; Ω καιροί, ω ήθη!».

Η ιστορία της πόλης, η ιστορία του «Πανελλήνιον» και του «Κρυστάλ» ΜΑΣ ΥΠΟΧΡΕΩΝΕΙ να διεκδικήσουμε το ξανάνοιγμα τους. Τουλάχιστον όλους όσοι σταματήσαμε πριν χρόνια τον αποχαρακτηρισμό τους. Αποχαρακτηρισμό που προωθούσαν άλλοι κάποιοι άλλοι Καπαδόκες.
Ας επαναλάβουμε στοιχεία αυτής της ιστορίας. Μπας και επιτέλους κάποιος... ξεστραβωθεί και κάτι κάνει.

Το «Πανελλήνιον», ένα από τα ιστορικά καφενεία της Μυτιλήνης, μαζί με το διπλανό του «Κρυστάλ», άνοιξε στις αρχές του περασμένου αιώνα όταν η ζωή της πόλης μεταφέρθηκε στο νέο για την εποχή κέντρο γύρω από τον επιβλητικό Άγιο Θεράποντα και το σχολικό συγκρότημα. Σηματοδότησε την ανάπτυξη της αστικής τάξης της Μυτιλήνης, το πέρασμα της εξουσίας από την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία στους Έλληνες, μάρτυρας πολιτικών και παραπολιτικών συναντήσεων αλλά και των μαζώξεων των διανοουμένων της πόλης, των «ιερών τεράτων» της γενιάς του ’30, της Λεσβιακής Άνοιξης.

Για δεκαετίες αποτελούσε το κέντρο ζωής της πόλης, αλλά και το πιο ακριβό μαγαζί του Αιγαίου έχοντας, για καιρό, τη μορφή καζίνο. Στα τραπέζια του λένε πως χάθηκαν περιουσίες, ενώ κάποιες στιγμές δόθηκαν μέσα σε αυτό από παραστάσεις μέχρι και συναυλίες…

Οι σωσμένες φωτογραφίες όπως αυτές που παρουσιάζει σήμερα το «Ν» αποδεικνύουν ότι το «Πανελλήνιον» αποτελούσε και χώρο πολιτικών διεργασιών. Σε δυο από τις τρεις φωτογραφίες ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρακολουθεί ένα αγώνα μπιλιάρδου στο καφενείο που κάποια στιγμή λειτούργησε και ως «Λέσχη» του κόμματος των Φιλελευθέρων.

Ας σημειωθεί και μια ιδιοκτησιακή περιπέτεια που πέρασε στα χρόνια του Εμφυλίου πολέμου όταν ένας εκ των ιδιοκτητών του το άφησε μετά το θάνατο του κληρονομιά στο ΚΚΕ! Δεδομένου του ότι το ΚΚΕ είχε τεθεί σε παρανομία, μη υφιστάμενο δηλαδή, η διαθήκη ακυρώθηκε και οι υπόλοιποι συνιδιοκτήτες ανάσαναν!

Με τα χρόνια, το «Πανελλήνιον» μαζί με τον αιώνα που σηματοδότησε «γέρασε». Λίγο πριν κλείσει, στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ήταν ένα απλό λαϊκό καφενείο, το οποίο διατηρούσε, ωστόσο τμήμα του αρχικού του διακόσμου, ενώ αποτελούσε σημείο συνάντησης.

Ούτε κουβέντα βέβαια για τα όσα «ένδοξα» συνέβησαν μέσα σε αυτό. Η αστική τάξη που είχε συμπιεστεί στο τμήμα προς τη θάλασσα από την είσοδο σε αυτό των εργατών που από το «Κρυστάλ» μετακόμισαν ως εργολάβοι στο «Πανελλήνιον», η αστική τάξη λοιπόν που μέσα στα ντουβάρια του παρήγαγε ιδεολογία είχε εξαφανιστεί. Μαζί της κι η λάμψη του καφενείου.

Μέσα στη δεκαετία του ’80, η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδας (ΑΤΕ) αγόρασε τα κτίρια που στεγάζονταν τα δύο καφενεία «Πανελλήνιον» και «Κρυστάλ», καθώς και το κτίριο του τρίτου καφενείου, «του Δάλλα» το οποίο έκλεισε κι αυτό, για να στεγαστεί το κατάστημά της στη Μυτιλήνη.

Το 1986 το ΥΠΕΧΩΔΕ με πρόταση του Νομάρχη τότε Νίκου Σηφουνάκη, δεν ενέκρινε τη μετατροπή και του «Πανελλήνιον» και του «Κρυστάλ» σε Τράπεζα, «για τη σημασία τους στην πρόσφατη κοινωνική ιστορία της πόλης της Μυτιλήνης», αλλά και για το ότι η «απουσία των καφενείων αυτών από το συγκεκριμένο χώρο (σε άμεση σχέση με το παραδοσιακό - εμπορικό - ιστορικό κέντρο της Μυτιλήνης και την παραλία λιμάνι), θα δημιουργούσε σημαντική αλλοίωση της καθημερινής ζωής της πόλης».

Το 1990, το «Πανελλήνιον» και το «Κρυστάλ» προλαβαίνουν να χαρακτηριστούν και πάλι με εισήγηση του νέου τότε βουλευτή του ΠΑΣΟΚ Νίκου Σηφουνάκη, από το Υπουργείο Αιγαίου διατηρητέα, τόσο ως προς στην όψη, όσο και ως προς τη χρήση τους. «Χαρακτηρίζεται ως διατηρητέος και ο εσωτερικός χώρος των καφενείων ΚΡΥΣΤΑΛ και ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ (…), φερόμενα ως ιδιοκτησία ΑΤΕ, με την αρχική τους επίπλωση και το διάκοσμό τους, καθώς και η χρήση τους ως καφενείων, επειδή αποτελούν πολύτιμη ζωντανή μνήμη της ιστορίας και της γραφικότητας της παλιάς Μυτιλήνης και παραδοσιακό χώρο ψυχαγωγίας των κατοίκων», ανέφερε χαρακτηριστικά η σχετική απόφαση 2274 του 1990. Επιπλέον, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε αίτημα της ΑΤΕ για αποχαρακτηρισμό του «Κρυστάλ» και του «Πανελληνίου».

Μέσα στη δεκαετία του ’90 κλείνουν και τα δύο καφενεία. Πρώτα το «Κρυστάλ», το 1998 που εν τω μεταξύ είχε μετατραπεί σε μπαρ χάνοντας τον παραδοσιακό του χαρακτήρα και επιτρέποντας σε κάποιους να τα αποχαρακτηρίσουν ως προς τη χρήση και μετά από λίγους μήνες και το «Πανελλήνιον». Έτσι και η ΑΤΕ άρχισε να πιέζει για τον αποχαρακτηρισμό των δυο χώρων ζητώντας ταυτόχρονα την αξιοποίηση τους για λογαριασμό της.

Παρά τις διαμαρτυρίες και τις προσπάθειες που έκαναν εκατοντάδες πολίτες και ο οικολογικός σύλλογος «Ναυτίλος εν δράσει» που λειτουργούσε τότε στη Μυτιλήνη, προκειμένου να λειτουργήσουν και τα δύο κτίρια ως καφενεία, το 2005 το «Κρυστάλ» αποχαρακτηρίσθηκε ως προς τη χρήση του, σύμφωνα με απόφαση που υπεγράφη από τον Αριστοτέλη Παυλίδη Υπουργό Αιγαίου της Κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Στην ίδια απόφαση, ωστόσο, προβλέπονταν η διατήρηση της χρήσης του «Πανελλήνιον» ως τόπου «διατήρησης ζωντανής της μνήμης, της ιστορίας και της γραφικότητας της παλιάς Μυτιλήνης και του παραδοσιακού χώρου ψυχαγωγίας των κατοίκων».

Στις 19 Μαΐου του 2009 το «Πανελλήνιο» επαναλειτούργησε από τον επιχειρηματία Στρατή Μιχαηλίδη. Είχε προηγηθεί και πάλι από τον ίδιο επιχειρηματία του πρώην καφενείου «Κρυστάλ» ως ζαχαροπλαστείο «Το Σπίτι του Γλυκού».
Τα χρόνια που ακολούθησαν, χρόνια μεγάλης οικονομικής κρίσης είχαν επιπτώσεις και στη λειτουργία των δυο καφενείων. Η διάδοχος τραπεζική κατάσταση της «Αγροτικής Τράπεζας» η «Τράπεζα Πειραιώς» με υπέρογκα ενοίκια οδήγησε στο κλείσιμο του «Κρυστάλ» που βρίσκεται σήμερα στην τραγική κατάσταση χωματερής στην οποία έχει περιέλθει.

Τα παιδιά του Στρατή Μιχαηλίδη που συνέχισαν να λειτουργούν το «Πανελλήνιο» προσπάθησαν μετατρέποντας το ιστορικό καφενείο και σε χώρο πολιτισμού να το κρατήσουν ζωντανό.Φαίνεται πως δεν έφταναν οι προσπάθειες.

Το «Πανελλήνιον» όμως δεν είναι η όποια επιχείρηση. Είναι η ψυχή της κοινωνικής ζωής της πόλης επί έναν και βάλε αιώνα. Και οι πολίτες και οι φορείς τους πρέπει να έχουν άποψη γι’ αυτό… Εξάλλου αν δεν υπήρχαν αυτοί, το «Πανελλήνιον» σήμερα θα ήταν τράπεζα. Ας παρέμβουν ξανά με όποιον τρόπο μπορούν. Το «Πανελλήνιον» πρέπει να ξαναζήσει.