Του Αγίου Αθανασίου, στη γιορτή του Μητροπολιτικού Ναού της Μυτιλήνης
Η άγνωστη ιστορία του μνημειακού και ιστορικού Ναού στο κέντρο της Μυτιληνιάς αγοράς
Δημοσίευση 18/1/2023
Στολίδι για το ιστορικό κέντρο της Μυτιλήνης ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Αθανασίου που σήμερα 18 Ιανουαρίου γιορτάζει.
Άγνωστο είναι πότε πήρε τη σημερινή του μορφή υπολογίζεται όμως ότι είναι κτισμένος τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα, αφού σύμφωνα με πρακτικό που σώζεται στον Α΄ παλαιό κώδικα της Μητροπόλεως Μυτιλήνης ανακαινίσθηκε κατά τα έτη 1706 -1707. Στον μεγάλο σεισμό του 1867 υπέστη σοβαρότατες ζημιές, οι οποίες δεν επέτρεπαν τη χρησιμοποίησή του.
Από το 1798 φυλάσσεται στον ναό το σκήνωμα του πολιούχου της Λέσβου, Αγίου νεομάρτυρος Θεοδώρου του Βυζαντίου (1774 – 1795), ο οποίος μαρτύρησε δι’ απαγχονισμού έξω από τα τείχη του κάστρου της Μυτιλήνης στις 17 Φεβρουαρίου 1795 και θαωρείται ότι διέσωσε την πόλη από τη θανατηφόρο επιδημία της πανώλης το 1832.
Ο τρισυπόστατος ιστορικός αυτός ναός ανήκει στον τύπο της σταυροειδούς τρίκλιτης βασιλικής με εγγεγραμμένο θόλο και έχει μήκος 27 μ., πλάτος 12 μ. και ύψος 10 μ. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το μνημειώδες και εμβληματικό γοτθικό κωδωνοστάσιο του ναού ύψους 33 μέτρων, το οποίο ανεγέρθηκε το 1882 από πελεκητές πέτρες από τα λατομεία Σαρμουσάκ έξω από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας και αποτελεί αρχιτεκτονικό κόσμημα και ιστορικό σύμβολο για την πόλη της Μυτιλήνης.
Ο ναός του Αγίου Αθανασίου ανακηρύχθηκε Μητροπολιτικός κατά το έτος 1721 επί αρχιερατείας του Μητροπολίτου Μυτιλήνης Νικοδήμου Αϊναζή (1708-1722) και έχει ιδιαίτερα μεγάλη καλλιτεχνική αξία, αφού κοσμείται με θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο που χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα και το οποίο μαζί με τη σκεπασμένη με κιβώριο ξυλόγλυπτη Αγία Τράπεζα στο Ιερό Βήμα, θεωρούνται από τα ωραιότερα δείγματα της μεταβυζαντινής ξυλογλυπτικής τέχνης στη Λέσβο.
Της ίδιας τεχνοτροπίας και χρονολογικής περιόδου είναι και ο ωραιότατος ξυλόγλυπτος αρχιερατικός θρόνος, ο οποίος φέρει την επιγραφή «1738 Μαΐου 6». Από τις φορητές εικόνες του αριστουργηματικού τέμπλου αξιομνημόνευτη είναι η εικόνα του Ιησού Χριστού, η οποία προέρχεται από τη Μικρά Ασία και χρονολογείται τον 16ο αιώνα, ενώ στο πάνω μέρος του τέμπλου υπάρχουν σε δύο σειρές 68 εικόνες διαστάσεων 0,34 Χ 0,26. Αξιόλογα είναι και τα εκκλησιαστικά κειμήλια του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Αθανασίου, μεταξύ δε αυτών αξιομνημόνευτα είναι το χρυσοκέντητο επιτραχήλιο του 1644 του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωαννικίου του Β΄ και η λειψανοθήκη με μικρά τεμάχια λειψάνων διαφόρων αγίων. Ο ναός ιστορήθηκε το 1901 με αναγεννησιακής τεχνοτροπίας τοιχογραφίες από τον γνωστό Λέσβιο ζωγράφο Βασίλειο Κεσανλή.
Στο κέντρο του ναού και κάτω από τον δικέφαλο αετό υπάρχει κρύπτη, η οποία από το 1707 μέχρι και το 1783 χρησίμευε ως τόπος ταφής των Μητροπολιτών της Μυτιλήνης. Από το 1798 μέχρι και το 1832 φιλοξένησε το σεπτό λείψανο του πολιούχου της Λέσβου, αγίου νεομάρτυρος Θεοδώρου του Βυζαντίου, το οποίο από το 1935 φυλάσσεται μέσα σε αργυρά λάρνακα διακοσμημένη με ωραιότατες ανάγλυφες παραστάσεις.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι η φυλασσόμενη στον Μητροπολιτικό Ναό εικόνα του αγίου Θεοδώρου του Βυζαντίου, η οποία ιστορήθηκε το 1806, δηλαδή μόλις 11 έτη μετά από τη μαρτυρική τελείωση του νεομάρτυρος, συγκαταλέγεται ως μία από τις παλαιότερες και ωραιότερες εικόνες του πολιούχου αγίου της Λέσβου.
Κατά την δεκαετία του '70, στο πίσω αύλειο μέρος του ναού, ανασκάφτηκε κτήριο της ύστερης αρχαιότητας, με πολύχρωμο ψηφιδωτό δάπεδο, με γεωμετρικές και φυτικές παραστάσεις. Πρόκειται μάλλον για δημόσιο κτήριο, που βρισκόταν χτισμένο πολύ κοντά στο κανάλι του Εύριπου.
Ο ιστορικός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Αθανασίου αποτελεί το κέντρο της λατρευτικής και κατά τα παλαιότερα χρόνια της κοινωνικής και κοινοτικής ζωής της Μητροπόλεως Μυτιλήνης, αφού σ’ αυτόν τον ναό κατά την περίοδο της Οθωμανοκρατίας ο υπόδουλος Μυτιληνιός προσερχόταν για να προσευχηθεί και να ενισχυθεί πνευματικά.
Ακόμη και οι δημογέροντες συναθροίζονταν στον ιστορικό αυτό ναό για να συζητήσουν τα προβλήματά τους. Σήμερα ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Αθανασίου Μυτιλήνης αποτελεί για κάθε κάτοικο και επισκέπτη της Λέσβου σημείο ιστορικής, καλλιτεχνικής και προσκυνηματικής αναφοράς και μελέτης, ταυτόχρονα δε αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λεσβιακής πολιτιστικής κληρονομιάς και της λατρευτικής ζωής του ευσεβούς λαού του μεγαλύτερου νησιού του Αιγαίου.
