Tο φθινόπωρο είναι η εποχή που ετοιμάζουν βαλίτσες για το μακρύ τους ταξίδι όλα τα μεταναστευτικά πουλιά. Χελιδόνια, πελαργοί αλλά και αρπακτικά όπως ο μαυροπετρίτης φεύγουν κατά χιλιάδες και επιστρέφουν στην Αφρική για να περάσουν τους χειμωνιάτικους μήνες μακριά από το κρύο. Μαζί όμως με τα πουλιά, υπάρχουν και πολλοί μικρότεροι ταξιδιώτες που ακολουθούν την ίδια πορεία. Οι πεταλούδες του είδους Vanessa cardui, γνωστές στα αγγλικά και ως “Βαμμένες Κυρίες” (Painted ladies), με άνοιγμα φτερών λιγότερο από 8 εκατοστά κάνουν κάθε φθινόπωρο το ταξίδι από την περιοχή μας μέχρι και την Υποσαχάρια Αφρική και την Μέση Ανατολή.

Κλείνουν με αυτό τον τρόπο το κύκλο του ταξιδιού που είχε ξεκινήσει από τους προγόνους τους λίγους μήνες νωρίτερα, την άνοιξη, κάνοντας το ανάποδο ταξίδι δηλαδή από την Αφρική προς την Ευρώπη και την Τουρκία. Με άλλα λόγια αυτά τα μικρά έντομα ταξιδεύουν 4000 χιλιόμετρα σε κάθε ταξίδι για να εξασφαλίσουν την επιβίωση τους είδους τους.

Ενήλικο άτομο που τρέφεται από άνθη θυμαριού (φωτογραφία Γ. Νάκας)

Το είδος αυτό έχει έως έξι γενιές κάθε χρόνο. Όπως σε κάθε πεταλούδα, η μία γενιά περιλαμβάνει τα στάδια του αυγού, της κάμπιας ή προνύμφης, της νύμφης ή χρυσαλίδας και του ενήλικου ατόμου ή πεταλούδας. Οι πεταλούδες που αποτελούν την ενήλικη μορφή του εντόμου έχουν διάρκεια ζωής μόλις λίγων βδομάδων ενώ συνολικά ο κύκλος ζωής μιας γενιάς δεν ξεπερνάει του 2-3 μήνες. Κάθε χρόνο γεννιούνται 3-4 γενιές στην Αφρική και πιθανόν άλλες 2-3 στην Ευρώπη. Μία γενιά την άνοιξη και μία άλλη το φθινόπωρο είναι υπεύθυνες για αυτό το μεγάλο ταξίδι στο τέλος του οποίου γενούν τα αυγά τους στο προορισμό τους και πεθαίνουν.

Τα νησιά του Αιγαίου είναι κομμάτι αυτής της διαδρομής καθώς έχουμε παρατηρήσει πολλές χρονιές τα έντομα να μεταναστεύουν την άνοιξη αλλά και το φθινόπωρο. Ωστόσο, κατά την χρονιά του 2022 παρατηρήσαμε ένα ιδιαίτερο φαινόμενο στο νησί της Χίου. Συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια προγραμματισμένων δειγματοληψιών του Εργαστηρίου Βιογεωγραφίας και Οικολογίας στο πλαίσιο του Έργου Serapis**, παρατηρήθηκαν πολύ μεγάλοι πληθυσμοί του είδους στα τέλη Ιουνίου με αρχές Ιουλίου να τρέφονται και να επικονιάζουν φυτικά είδη όπως το θυμάρι (Thymbra capitata) και η λυγαριά (Vitex agnus-castus). Οι πληθυσμοί αυτοί παρέμειναν στο νησί για τέσσερις περίπου μέρες και στη συνέχεια εξαφανίστηκαν. Το φαινόμενο αυτό είναι ενδεικτικό ενός μεταναστευτικού κύματος ωστόσο δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Πολλά άτομα που τρέφονται στα άνθη θυμαριού. Χαρακτηριστική εικόνα που παρατηρείται στο πλαίσιο ενός μεταναστευτικού ρεύματος (φωτογραφία Γ. Νάκας) 

Η ομάδα του Εργαστηρίου με υπεύθυνη την Καθηγήτρια Θεοδώρα Πετανίδου και σε συνεργασία με τον εντομολόγο και εξειδικευμένο σε λεπιδόπτερα Δρ. Δημήτριο Καλτσά κατέγραψε το γεγονός και παρουσίασε τα αποτελέσματα στο 15ο Διεθνές Συνέδριο Ζωολογίας που έλαβε χώρα στα μέσα Οκτωβρίου στη Μυτιλήνη. Πιθανή εξήγηση του φαινομένου είναι η παρατεταμένη περίοδος «πρασινίσματος» στην περιοχή διαχείμασης των εντόμων εξαιτίας ενός πιο υγρού και κρύου (για τα εκεί κλιματικά δεδομένα) χειμώνα που τους επέτρεψε να παραμείνουν για μεγαλύτερο διάστημα στην περιοχή της Υποσαχάριας Αφρικής. Με δεδομένο το επιστημονικό ενδιαφέρον του φαινομένου, θα θέλαμε να επικοινωνήσετε μαζί μας σε περίπτωση που παρατηρήσετε μεγάλους πληθυσμούς από Βαμμένες Κυρίες την ερχόμενη άνοιξη ή/και το ερχόμενο καλοκαίρι.

*Ο Γεώργιος Νάκας είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ασχολείται με την οικολογία της επικονίασης. Email επικοινωνίας: [email protected]

** To Έργο Serapis χρηματοδοτείται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης «1η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση των μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας» (Αριθμός Έργου: HFRI-FM17-1139)