Σήμερα λιοστάσι ή λιοτρόπι
21 Ιουνίου, η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου, η επίσημη έναρξη του καλοκαιριού-Γράφει ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΠΙΩΤΑΣ*
Από το NEWSROOM Δημοσίευση 21/6/2022
Από την πρώτη μέρα του Ιουνίου συνηθίζουμε να ευχόμαστε «καλό καλοκαίρι», αφού έτσι έχουμε μάθει, να θεωρούμε δηλ. τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο σαν τους τρεις μήνες του καλοκαιριού.
Καλοκαίρι. Η μια από τις τέσσερις εποχές, οι οποίες αστρονομικά μεν υπήρχαν και υπάρχουν, μετεωρολογικά όμως μας τα μπερδεύουν κάποιες φορές. Και έχουμε δει να συμβαίνει να μπαίνουμε αυτομάτως από το χειμώνα σε μεγάλες ζέστες και τούμπαλιν.
Οι εποχές λοιπόν του χρόνου – Άνοιξη, Καλοκαίρι, Φθινόπωρο, Χειμώνας , οφείλονται στο ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο αλλά και γύρω από άξονά της, παρουσιάζοντας όμως μια κλίση στον άξονα περιστροφής της ως προς το επίπεδο περιφοράς της γύρω από τον Ήλιο, περίπου 23,4ο . (Γι αυτό και οι υδρόγειοι σφαίρες, είναι στηριγμένες λοξά.)
Οι μέρες και οι νύχτες δεν έχουν όλες την ίδια διάρκεια σε ολόκληρο το έτος και ο ήλιος δεν ακολουθεί την ίδια πορεία κάθε μέρα στον ουρανό. Γνωρίζουμε καλά ότι οι μέρες έχουν μεγαλύτερη διάρκεια από τις νύχτες το καλοκαίρι στο Βόρειο Ημισφαίριο, ενώ το αντίθετο συμβαίνει το χειμώνα. Ακριβώς τα αντίθετα συμβαίνουν στο Νότιο Ημισφαίριο.
Έτσι τη μισή χρονιά το βόρειο ημισφαίριο γέρνει προς τον ήλιο και την άλλη μισή χρονιά το κάνει το Νότιο Ημισφαίριο. Οι περίοδοι αυτοί περιορίζονται ανάμεσα στα χαρακτηριστικά αστρονομικά στοιχεία, τις ισημερίες τις μέρες δηλαδή που μέρα και νύχτα έχουν την ίδια διάρκεια και συγκεκριμένα από την εαρινή έως την φθινοπωρινή ισημερία-20 Μαρτίου έως 22 Σεπτεμβρίου- με το μέγιστο να παρατηρείται περίπου στις 21 Ιουνίου, οπότε έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο και αντίστοιχα στις 21 Δεκεμβρίου, οπότε έχουμε το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Στο θερινό ηλιοστάσιο λοιπόν ο ήλιος ανεβαίνει πιο ψηλά στον ουρανό, για το Βόρειο ημισφαίριο μιλάμε πάντα και παρά το ότι βρίσκεται πιο μακριά από τη Γη, εντούτοις είναι πιο ζεστή αυτή η εποχή, αφού τότε οι ακτίνες του πέφτουν κάθετα στη Γη και το τόξο που διαγράφει στον ουρανό την ημέρα είναι το μεγαλύτερο, ενώ τη νύχτα είναι το μικρότερο.
Αυτό λοιπόν που παρατηρήθηκε από τα πολύ παλιά χρόνια, τότε που οι άνθρωποι παρακολουθούσαν τα φαινόμενα και διδάσκονταν από τη φύση, είναι ότι αυτή τη μέρα, ο ήλιος επιβραδύνει την κίνησή του στον ουρανό και αντιστρέφει στη συνέχεια την πορεία του. Έτσι δόθηκαν και οι ονομασίες της μέρας-Ηλιοστάσιο - από το Ήλιος και στέκομαι, αλλά και Ηλιοτρόπιο – λιοτρόπι- από την αλλαγή της πορείας του.
Οι μέρες αυτές δεν μπορούσαν να περάσουν απαρατήρητες από τους αρχαίους Έλληνες αλλά και από άλλους λαούς, οι οποίοι είχαν αναπτύξει σχετικό πολιτισμό. Και μέσα από αυτές τις παρατηρήσεις, να δημιουργήσουν μύθους και παραδόσεις που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.
Φυσικά ο Ήλιος ήταν το πρώτο πράγμα που του αποδόθηκαν θεϊκές δυνάμεις και λατρεύτηκε ότι είχε σχέση με αυτόν. Τα ηλιοστάσια, ήταν αφιερωμένα στον Ήλιο και στο Φως ενώ ακόμα και σήμερα, σύγχρονοι παγανιστές τα τιμούν ιδιαίτερα. Μάλιστα ιδιαίτερες τελετές πραγματοποιούνται στο μεγαλιθικό μνημείο του Stonehenge (Στοουνχεντζ) στην Αγγλία.
Τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες ήταν σημαντικά για πολλούς αρχαίους λαούς και πολιτισμούς. Αν και δεν σώζονται πολλά στοιχεία από τον τρόπο που πραγματοποιούνταν οι λατρευτικές δράσεις, εντούτοις πολλά μνημεία φανερώνουν τη σχέση των λαών με την εμφάνιση του ήλιου σ αυτές τις ημέρες.
Ιδιαίτερα πρέπει να σταθούμε στην Βυζαντινή και σύγχρονη Ελλάδα και στις φωτιές τα Αη Γιαννιού και τον Κλήδονα, έθιμα που συνδέονται με το θερινό ηλιοστάσιο και αναφέρονται στην Ορθόδοξη θρησκεία, με τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, αφού αυτός ήταν ο κυριότερος προφήτης που προανήγγειλε την έλευση του Ιησού Χριστού. Και αν και το έθιμο του Κλήδονα (οιωνός-μήνυμα) καταδικάστηκε ως ειδωλολατρικό από την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο τον 7ο μ.Χ. αιώνα, εντούτοις εξακολουθεί να αναβιώνει και στις μέρες μας.
Μυτιλήνη 20-6-2022