Ένας ακόμα Ταξιάρχης, από τους τόσους της Αιολίδας. Στη Μικρασιατική ακτή αυτός, στο Μοσχονήσι, ο τελευταίος μητροπολιτικός ναός της νησιώτικης μικρασιατικής πολιτεία που του ‘μελε να σωθεί και να πέσει θύμα της ανάπτυξης και της πιο κακόγουστης επαναχρήσης!

Εκατοντάδες σύγχρονοι Μυτιληνιοί έχουν να λένε για τον Ταξιάρχη στο Μοσχονήσι. Άλλοι από τα παραμύθια παππούδων και γιαγιάδων, άλλοι στο περιθώριο της βόλτας τους στο Μοσχονήσι όταν τυχαία έπεφταν πάνω στο «σήμα κατατεθέν» της πόλης του οποίου ο τρούλος σκέπαζε τα αρχοντόσπιτα, άλλοι στην παρέα της θρησκευτικής επαναλειτουργίας του.

Κι έχουν όλοι να λένε θαυμαστά πράγματα. Για τους θρύλους που συνόδευαν τα παραμύθια, για τα θεμέλια που τα σφραγίσαν οι καπεταναίοι με λίρες και χρυσάφια, για τα φτερά του Αρχαγγέλου που χτυπάγαν τα κεραμίδια των σπιτιών σαν έφευγε ή σαν γύριζε από την εκκλησιά του, για τα πανηγύρια στη γιορτή της Σύναξης κάθε 8 Νοέμβρη. Να τα βλέπουν οι Αιβαλιώτες (που ‘χαν και κείνοι Ταξιάρχη) «να σκάνε απ’ τη ζήλεια τους».

Άλλοι πάλι είχαν να λένε ιστορίες για την Κρητικιά γιαγιά που ‘μενε στο Δεσποτικό στην αυλή της Εκκλησιάς, για τις ιστορίες της αλλά και για τα παραμύθια της. Που άνοιγε την πόρτα για να μπει κανείς μέσα και να θαμάξει τον Ιωνά που έφαγε το ψάρι, τις τοιχογραφίες που τις είχαν βγάλει τα μάτια. Το καταπέτασμα του ναού που ‘χει σκιστεί κι αυτό στο σεισμό του 1944 φανερώνοντας ένα σταυρό στην κόγχη του ιερού του ναού... Τα κορδελάκια αφιερώματα των μουσουλμάνων στα σκουριασμένα παραθύρια της δυτικής κεντρικής πύλης.

Τα σκαμμένα σε αναζήτηση χρυσών, πατώματα. Άλλοι πάλι μιλάνε, ακόμα μιλάνε, για πραγματικές μυσταγωγίες εκεί στο χάλασμα κάτω από το φως των κεριών. Ή στην αυλή. Κάποιο Σεπτέμβρη, κάποιο Αύγουστο πότε με τον Πατριάρχη, πότε με το Μητροπολίτη Μοσχονησίων, πότε με το παπα Κύριλλο και όχι μόνο. 

Ο ναός των Ταξιαρχών στην κάτω γειτονιά ήταν ένας από τους τέσσερις ενοριακούς ναούς των Μοσχονησίων.

Στο κέντρο της γειτονιάς που δημιουργήθηκε με το ξεπέρασμα της εποχής των πειρατών, σαν ο οικισμός βγήκε έξω από τα παλιά του όρια στην κορυφή του λόφου γύρω τριγύρω από την Αγιά Τριάδα και την Παναγιά. Ο πρώτος ναός καταστράφηκε στα επεισόδια της καταστροφής των Κυδωνιών στις 3 Ιουνίου του 1821.

Σαν οι Μοσχονησιώτες (μαζί με τους Αιβαλιώτες) επέστρεψαν στα 1830 περίπου επισκεύασαν πρόχειρα την εκκλησιά. Και στα 1873 πάνω σε σχέδια του Αιβαλιώτη αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Κουνά έχτισαν την καινούργια εκκλησιά, μια από τις πρώτες στη Μικρασιατική ακτή στο ρυθμό του βυζαντινού σταυροειδούς ναού με τρούλο.  Με μπόλικες νεωτεριστικές πινελιές σαν ολοκληρώθηκε 20 χρόνια μετά το 1894 το εξωτερικό επίχρισμα του ναού. Που σκέπασε το μεγάλο σταυροειδές παράθυρο στην κόγχη του ιερού που στο μεταξύ είχε κλείσει αφού σε κάποιο σεισμό προκάλεσε και στατικά προβλήματα στην ανατολική πλευρά. Και βάφτηκε θαλασσί η εκκλησιά και στο μεγάλο περίβολο χτίστηκε το Δεσποτικό αλλά και τα σχολειά του νησιού. Ο Ταξιάρχης μετατράπηκε σε θρησκευτικό, πολιτιστικό και κοινωνικό κέντρο της πόλης.

Αλλοίμονο.... Για 20 μόλις χρόνια. Το 1915 εκκενώθηκε. Πρώτη προσφυγιά. Κι η δεύτερη το Σεπτέμβρη του 1922. Από το θρόνο του τη μέρα της γιορτής του Σταυρού πήραν τον τελευταίο Μητροπολίτη Αμβρόσιο.... Δεν τον ξαναείδε κανείς...

Ο Ταξιάρχης εγκαταλείφτηκε. Λεηλατήθηκε, τα μάρμαρα του γίναν πατώματα σε σπίτια ή ασβέστης. Κοπάδια ξεχειμώνιαζαν στη σκιά των εικόνων στα ντουβάρια.... Έτσι πέρασε η δόξα του κόσμου. 

Κι έξαφνα πάνε 10 κοντά χρόνια, ήρθε η ανάπτυξη. Το Μοσχονήσι έγινε προορισμός Τούρκων παραλήδων από την Πόλη κύρια. Τα ρωμαίικα σπίτια πουληθήκαν πανάκριβα. Πανάκριβες ανακαινίσεις, κάποιες με διάβολο αντί για αρχιτέκτονα, ξεσοβαντίσαν τα αρχοντόσπιτα γιατί είπαν το ασοβάντιστο ήταν.... παραδοσιακό. Τρομάρα τους. Στις αυλές φύτρωσαν χαβούζες που τις είπαν... πισίνες. Και για επιδόρπιο ήρθε η επισκευή και η επαναχρήση του Ταξιάρχη.

Λέω κι ας μην έχω καμία σχέση με την αρχιτεκτονική παρά μόνο αισθητικά προσεγγίζοντας το προϊόν της, πως ετούτη η επισκευή ενός μνημείου θα πρέπει στις αρχιτεκτονικές σχολές να διδάσκεται ως παράδειγμα προς αποφυγή. Όχι πως δεν έχουμε και στην Ελλάδα, ή και στη Μυτιλήνη τέτοια (βλέπε επισκευή τσαρσί χαμάμ) αλλά ετούτη του Μοσχονησιώτη Ταξιάρχη είναι η ντροπή της αναστήλωσης.

Από τα πλαστικά πράσινα κεραμίδια  ως τις τοιχογραφίες το πώς αποκαταστάθηκαν αλλά και τα όσα άθλια προστέθηκαν. Παράδες βλέπετε ουκ ολίγες οπότε και το περιττόν δεκτόν.

Και κάπως έτσι ζωγράφου μη θέλοντος (ίσως) βλάχου θέλοντος έβαλε ο Χριστός τσαρούχια.

Ήρθε η επαναχρήση. Και χώθηκε στην εκκλησιά ότι άθλιο είχε και δεν είχε το Ίδρυμα Κοτς και που είχε λέει σχέση με τη θάλασσα. Από σκάφανδρα μέχρι ναυτικές κούκλες ως κι ένα αυτοκίνητο χώσαν μέσα (πώς στο διάολο το βάλαν). Κι έγινε ο Ταξιάρχης ναυτικό μουσείο κακογουστιάς με αντικείμενα έτσι ως έτυχε τοποθετημένα όπου και όπως να ‘ναι...

Όσο κι αν το μνημείο αλλοιώθηκε, όσο κι αν έρευσαν οι μπανγανότες και αλλοιώθηκε η Πολιτεία, έναν και βάλε αιώνα μετά τα φτερά λένε του Ταξιάρχη ακούγονται πάνω στις στέγες του Μοσχονησιού σαν φεύγει ή σαν γυρνά στην εκκλησιά του. Η μνήμη τα καταφέρνει να νικά και σαν έχει να παλέψει με την κακογουστιά και τους παράδες. Κι ας λένε...