Η Λέσβος το 1913, μετά από 450 χρόνια υποδούλωσης, γιορτάζει το πρώτο Πάσχα, απελευθερωμένη πλέον από τον οθωμανικό ζυγό. Η συγκίνηση τόσο των κατοίκων όσο και των αρχών του τόπου είναι έκδηλη και απεικονίζεται με τον πιο γλαφυρό τρόπο στον τοπικό τύπο. Οι εφημερίδες Λέσβος, Σάλπιγξ και Λαϊκός Αγών περιγράφουν με κάθε λεπτομέρεια την κατανυκτική και εορταστική ατμόσφαιρα που επικρατούσε στη Μυτιλήνη, μεταφέροντας τον αναγνώστη σε μια άλλη εποχή.  

 Καθ΄ όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα ο συνωστισμός στις εκκλησίες της πόλης είναι τέτοιος που ανάγκασε τον Πρωτοσύγκελο Βασίλειο να ζητήσει από τον Νομάρχη να διαθέσει ισχυρή αστυνομική δύναμη στους ναούς, προκειμένου να τηρηθεί η τάξη. Ήδη από το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής τα καταστήματα είναι κλειστά και ο κόσμος έχει πλημμυρίσει τις εκκλησίες. «Εις τον Μητροπολιτικόν ναόν βελόνα να ερίχνατε δεν θα έπεφτε κάτω. Κοσμοπλημμύρα». Οι ενορίτες σε όλους τους ναούς της πόλης συναγωνίζονται ποιανού ο Επιτάφιος θα είναι πιο εντυπωσιακός. Για πρώτη χρονιά οι Επιτάφιοι εκτός από άνθη φέρουν και τα χρώματα της ελληνικής σημαίας «Εφέτος εκτός του συνήθους στολισμού από νωπά άνθη, το κενοτάφιον του Θεανθρώπου εκοσμήθη και με τα επίσης ιερά χρώματα της κυανολεύκου μας. Αι εκκλησίαι κατάμεσται από τας κυρίας και δεσποινίδας εκάστης ενορίας αι οποίοι ημίλλωντο εις την τελειότητα της διακοσμήσεως».

Η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή πραγματοποιείται με ασυνήθιστη μεγαλοπρέπεια για τον τόπο, παρουσία χιλιάδων πολιτών, όπως αναφέρει η εφημερίδα Σάλπιγξ. Στη Μητρόπολη συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου και ο επιτάφιος θρήνος ψάλλεται κατανυκτικότατα παρουσία πεζοναυτών, στρατιωτών, χωροφυλάκων και όλων των στρατιωτικών, πολιτικών και δικαστικών αρχών του τόπου. Εντύπωση προκαλούν οι επίλεκτες ομάδες Προσκόπων υπό τον αρχηγό τους Θρ. Δουβαλετέλη, οι οποίοι με την ομοιόμορφη ενδυμασία τους προσδίδουν ιδιαίτερη λαμπρότητα στην τελετή. Εξίσου επιβλητικοί και καλλιτεχνικώς στολισμένοι είναι και οι επιτάφιοι των ενοριών του Αγίου Θεράποντος, των Αγίων Θεοδώρων, του Αγίου Συμεών, του Αγίου Γεωργίου και των Αγίων Αποστόλων, η περιφορά των οποίων, εκτός του Αγίου Συμεών  πραγματοποιείται συνοδεία μουσικών οργάνων.   

Εντυπωσιακή είναι η περιφορά του Επιταφίου της Μητρόπολης. «Οι Πρόσκοποι ευρίσκοντο εν πρωτοπορεία εις την πομπήν του Επιταφίου της Μητροπόλεως με τας στολάς των σχηματίζοντες τετράγωνον. Όπισθεν τούτων εφέροντο τα εξαπτέρυγα, ο Σταυρός τα Λάβαρα. Όπισθεν τούτων η μουσική και μετά ταύτην εφέρετο ο Επιτάφιος υπό ναυτών, τον οποίον ηκολούθουν». Πιο επιβλητική ωστόσο όλων, είναι η περιφορά του Επιταφίου της Ζωοδόχου Πηγής. «Ποιητικότερον και επιβλητικώτατον θέαμα παρουσιάζει η περιφορά του Επιταφίου της Λαγκάδας. Κ’ εδώ μουσική. Το πέρασμά της από την προκυμαία διαγράφει εικόνα αφαντάστου ωραιότητος. Κατέρχεται προς την προκυμαίαν, διέρχεται την παραλιακήν οδόν μέχρι του φρουραρχείου και εκείθεν ανέρχεται προς το Κιόσκι και διευθύνεται προς το φρούριον. Διέρχεται καθ΄ήν έλαβον οι αξ. Επίτροποι άδειαν παρά του κ. Στρατ. Διοικητού εκ της ανατολικής εισόδου και εξέρχεται της δυτικής και εκείθεν διά της Επάνω Σκάλας και της αγοράς επιστρέφει εις τον Ναόν της». Σε άλλο σημείο της εφημερίδας Σάλπιγξ διαβάζουμε «Το θέαμα μαγευτικώτατον. Η συνάντησις των Επιταφίων Λαγκάδας και Μητροπόλεως έγινεν εις την προκυμαίαν, την οποίαν εκόσμει το κατάφωτον τορπιλοβόλλον 11».

Οι εντυπωσιακοί επιτάφιοι, οι πιστοί με αναμμένα κεριά στα χέρια, η φωταγωγημένη Μυτιλήνη και ο πλούσιος και καλλιτεχνικός φωτισμός του ηρωικού τορπιλικού Νο11 στο λιμάνι, το οποίο μέσ’ το σκοτάδι της θάλασσας φώτιζε σαν ολόλαμπρο αστέρι, συνθέτουν μια εικόνα εξόχως μαγευτική και κατανυκτική που για πρώτη και ίσως μοναδική φορά ζούσαν οι κάτοικοι της Μυτιλήνης.

Η πρώτη ελεύθερη Ανάσταση, την οποία οι κάτοικοι για αιώνες ονειρεύονταν, είχε ιδιαίτερη σημασία και εορτάστηκε με λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια. «Η χαρά και η ευφροσύνη η καταλαβούσα τους Χριστιανούς διά του “Χριστός Ανέστη” του συμβολίζοντος την ανάστασιν της Μεγάλης Ιδέας έδωκε χώραν εις εκρήξεις ενθουσιασμού. Ο πανηγυρισμός φέτος ήτο διττός, Θρησκευτικός και Εθνικός. Πρώτην φοράν εν Μυτιλήνη μετά πάροδον 500 ετών εορτάζεται το Πάσχα υπό τας δύο αυτού μορφάς… πρώτην φοράν άρχοντες και αρχόμενοι συνεορτάζουσι, πρώτην ήδη φοράν η επίσημος Ελλάς διά των αντιπροσώπων της συμμετέχει εις τον πανηγυρισμόν του Θρησκευτικού και Εθνικού ημών Πάσχα». Η Μητρόπολη το βράδυ της Ανάστασης έχει γεμίσει ασφυκτικά από το πλήθος του κόσμου  «Το εσωτερικόν του ναού, υπερπλήρες, ο νάρθηξ, ο περίβολος αι πέριξ οδοί τα πάντα κατάμεστα».

Παρόντες επίσης, είναι ο Γενικός Διοικητής Νήσων Αιγαίου Βοζίκης με τους ανώτερους υπαλλήλους της Διοικήσεως και της Νομαρχίας, ο Στρατιωτικός διοικητής Απ. Συρμακέζης, ο Διοικητής του Ναυτικού Αγήματος Λαμπαδάριος με αξιωματικούς της ξηράς και της θάλασσας, ο Αστυνομικός Διευθυντής Βάρφης, το Δικαστικό σώμα και όλοι οι διοικητικοί, δικαστικοί, κοινοτικοί και δημοτικοί υπάλληλοι άπαντες εν επισήμω περιβολής.

Το πλήθος των αναμμένων κεριών των παριστάμενων σε συνδυασμό με τις απαστράπτουσες επίσημες στολές των αξιωματικών με τα γραφικά των λοφία προσδίδουσιν ιδιαιτέραν αίγλην. Εν μέσω χειμαρρώδους ενθουσιασμού οι κάτοικοι εορτάζουν διπλή Ανάσταση, αφού δεν ψάλλεται μόνο το Χριστός Ανέστη αλλά και το Πατρίς Ανέστη.

Ο τρόπος που εορτάστηκε η ημέρα της Αναστάσεως δε συγκρίνεται με κανέναν άλλον των παρελθόντων ετών. Η στρατιωτική ηγεσία παραθέτει επίσημο γλέντι στο Κιόσκι ενώ η πολιτική με επικεφαλής τον Γενικό Διοικητή, Χ. Βοζίκη, στο ξενοδοχείο Σάρλιζα στη Θερμή.

Όλη η περιοχή του Κιοσκιού έχει στρωθεί με τραπέζια, ενώ προσκεκλημένοι δεν είναι μόνο οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες, αλλά και όλοι οι κάτοικοι της Μυτιλήνης. «Η Μυτιλήνη ολόκληρος συγκεντρούται εις τον ευάερον λοφίσκον, την “Πλατεία της Ελευθερίας”. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά πάσης κοινωνικής τάξεως και πάσης ηλικίας, άνθρωποι του λαού και άνθρωποι της αριστοκρατίας κατaλαμβάνουσιν εξ εφόδου το ωραίον ύψωμα». Αξιωματικοί, στρατιώτες, πεζοναύτες και πλήθος κόσμου σε γενική ευθυμία απολαμβάνουν το γλέντι με πλούσια φαγητά, άφθονο κρασί και μουσική, επιδεικνύοντας τις χορευτικές τους ικανότητες.

Το Πασχαλιάτικο γεύμα που παρέθεσε ο Γενικός Διοικητής στο ξενοδοχείο Σάρλιζα ήταν εξίσου εντυπωσιακό και διήρκεσε από τις οκτώ το πρωί έως τις επτά το απόγευμα. Το κρασί και η μπύρα έρρεαν άφθονα, ενώ ιδιαίτερη χάρη προσέδιδε στο γλέντι η παρουσία αρκετών κυριών και δεσποινίδων. Γύρω στις 4 το απόγευμα τιμά το γλέντι με την παρουσία του και η στρατιωτική ηγεσία του τόπου, η οποία κατέφθασε με βενζινάκατο.

Η γενική ευφορία είναι έκδηλη παντού. Ο Κήπος, τα παραθαλάσσια καφενεδάκια του Μακρύ Γιαλού, το αθάνατον Κιόσκι, αι Θέρμαι Κουρτζή βρίθουν από κόσμο πάσης τάξεως, ηλικίας και φύλου. Παράλληλα με την πόλη της Μυτιλήνης, η ημέρα της Ανάστασης παρουσίασε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και στα χωριά γύρω από την πόλη, όπως στην Αγία Μαρίνα, στη Βαρειά και στον Άνω Χάλικα. Διαρκές ανθρωποκουβάλημα με αμάξια, με λεωφορεία, με λέμβους. Συχνά γοργοδιαβαίνουν αμάξια πολυταλάντων εντός των οποίων ενθρονισμέναι ακτινοβολούσαι από χαράν μεγάλαι ωραίαι κυρίαι…

* Η Μαρία Γρηγορά είναι ΠΕ Βιβλιοθηκονόμος - MSc in Cultural Informatics and Communication