Kαημένε Χαλήμ μπέη. Ή όταν η ιστορία... επαναλαμβάνεται
Με αφορμή την «εξαφάνιση» της έκθεσης στη Δημοτική Πινακοθήκη Μυτιλήνης, για την ιστορία του κτηρίου - αρχοντόσπιτου του Τούρκου άρχοντα της Οθωμανικής Μυτιλήνης
Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Δημοσίευση 3/11/2021
Πάνε χρόνια, από εκείνο το 1920 που άφησε την τελευταία του πνοή στα χώματα που γεννήθηκε, ο άρχοντας την Οθωμανικής Μυτιλήνης Χαλήμ μπέης. Γόνος της ιστορικής και σημαντικής για τη Μυτιλήνη οικογένειας των Κουλαξίζηδων με πατριάρχη τους τον πολυσυζητημένο για το ρόλο του στη διάρκεια της επανάστασης του 1821 Μουσταφά Αγά, ο Χαλήμ μπέης θάφτηκε στο οικογενειακό νεκροταφείο, στη θέση του σημερινού 5ου Δημοτικού σχολείου της Επάνω Σκάλας. Λόγω των καλών του σχέσεων μάλιστα, γράφουν οι εφημερίδες της εποχής, τιμήθηκε στην κηδεία του και από τους Ρωμιούς που έσπευσαν στο ξόδι του με επικεφαλής τον τότε Μητροπολίτη Μυτιλήνης.
Και μετά; Μετά ξεχάστηκε… Η φαμίλια του τρία χρόνια μετά το θάνατο του, σε εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης εγκατέλειψε το νησί παίρνοντας μαζί τους, καθότι αυτό όριζε η Συνθήκη, ότι μπορούσε να κουβαληθεί. Έπιπλα, άλλες οικοσκευές, μποχτσάδες με ότι στόλιζε τα αρχοντόσπιτα τους που ήταν διάσπαρτα σε όλο το νησί.
Ένα από αυτά τα αρχοντόσπιτα της φαμίλιας, το αρχοντόσπιτο του ίδιου του Χαλήμ μπέη στη γωνία των οδών σήμερα Αδραμυττίου και Μικράς Ασίας χρησιμοποιήθηκε για της στέγαση προσφύγων επί χρόνια… Στις αυλές του στεγάστηκαν παράγκες με μαγαζιά για τις ανάγκες της γειτονιάς. Με τον καιρό και τις λεηλασίες ρήμαξε… Έτοιμο να καταρρεύσει στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο ιδιοκτήτης του Δήμος Μυτιλήνης με Δήμαρχο το Στρατή Πάλλη σε συνεργασία με τον εμπνευσμένο περί τούτων τότε Νομάρχη Νίκο Σηφουνάκη, ξεκίνησαν την προσπάθεια για την ανακαίνιση του αρχοντόσπιτου. Κάπως έτσι επί Δημαρχίας Νότη Παναγιώτου φτάσαμε στην ολοκλήρωση των σχετικών εργασιών και στην χρησιμοποίηση του ως Πινακοθήκη του Δήμου Λέσβου.
Για να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους, η Πινακοθήκη, κακώς μεν αλλά αυτή είναι η αλήθεια, ουδέποτε λειτούργησε με την επωνυμία «Πινακοθήκη Αρχοντικό Χαλημ μπέη». Κάποιοι μάλιστα όταν αναφερόταν όσοι «αντεθνικώς δρώντες» σαν την αφεντιά μου το έκαναν, στο μακαρίτη κτήτορα του αρχοντόσπιτου έσπευδαν να τους συνετίσουν.
Οι απόγονοι τώρα του μακαρίτη άρχοντα της οθωμανικής Μυτιλήνης, χρόνια τουλάχιστον 20, πηγαινοέρχονταν στο νησί γνωρίζοντας τον τόπο καταγωγής τους. Ουδείς ασχολήθηκε μαζί τους. Έως και τους παρακολουθούσαν οι διωκτικές αρχές πριν τουρισμού από απέναντι ένεκα, νοικιάσουμε σε Τούρκους τουρίστες ότι θα μπορούσε να νοικιαστεί. Κακώς πολύ κακώς, αλλά αυτό γινόταν…
Και κάποια στιγμή, πάνε κοντά πέντε χρόνια από τότε, κάποιοι ανακάλυψαν ότι μέρος της οικογένειας του μακαρίτη του Χαλήμ μπέη αυτής μπορεί να λειτουργήσει για τον τόπο μας, ως κότα που παράγει… χρυσό αυγό!
Κι αρχίσαμε τα γνωστά Μυτιληνιά. Αναγορεύσαμε έναν εξ αυτών (τον πλέον επώνυμο) σε επίτιμο δημότη και επιτρέψαμε (καλώς, πολύ καλώς) τη δημιουργία μιας έκθεσης για την ιστορία του κτηρίου. Μια έκθεση πρωτοποριακή για τα δεδομένα της Μυτιλήνης όπου έκθεση θεωρούμε το κρέμασμα στο ντουβάρι έργων τέχνης ή (δυστυχώς και αυτό) ότι θεωρούμε έργα τέχνης. Μια έκθεση που σχεδίασε και έστησε το Εργαστήριο Μουσειολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με τη χρηματοδότηση των απογόνων του Χαλήμ μπέη με εκθέματα που παραχώρησε η οικογένεια του Χαλήμ μπέη και τα οποία επέστρεψαν στην πόλη και στο σπίτι του «παππού» τους.
Ακολούθησαν οι εκλογές, η ανάδειξη νέας δημοτικής αρχής και το κλείσιμο της Δημοτικής Πινακοθήκης στην αρχή γιατί λέει πλημύρισε και μετά γιατί δεν είχε υπαλλήλους. Τελικά σήμερα... ξανάνοιξε! 26 μήνες μετά το κλείσιμο της η Πινακοθήκη ξανάνοιξε!
Μόνο που η έκθεση για την ιστορία του κτηρίου έχει... εξαφανιστεί. Μια εικαστική παρέμβαση, κάποιοι αποφάσισαν να την εξαφανίσουν. Διαφωνώντας μαζί της αισθητικά, πολιτικά, ιδεολογικά; Γιατί άραγε; Και τι έχουν να πουν για αυτό ο αρχιτέκτονας και όποιος άλλος ειδικός ασχολήθηκε με την επανέκθεση των έργων της Πινακοθήκης; Θεωρούν επιστήμονες όντας ότι μια έκθεση έτσι, ένα πρωί «καταβαίνει» χωρίς καν να ενημερωθούν για αυτό οι δημιουργοί της πόσο μάλλον όταν αυτός είναι ομάδα εξειδικευμένων επιστημόνων;
Ξημερώνει η 8ης Νοεμβρίου. Επέτειος απελευθέρωσης της Μυτιλήνης από τον Οθωμανικό ζυγό. Συνηθίζω τέτοιες μέρες να ανατρέχω στον τύπο της εποχής. Για να αποδεικνύω στον εαυτό μου ότι σε ετούτο τον τόπο μερικές φορές τίποτα δεν αλλάζει όσα χρόνια και να περάσουν.
Διαβάζω στη δεύτερη σελίδα της Μυτιληνιάς εφημερίδας «ΛΑΙΚΟΣ ΑΓΩΝ» του Σαββάτου 10 Νοεμβρίου 1912 και υπό τον τίτλο ΚΛΟΠΗ. Αναδημοσιεύεται με την σύνταξη και την ορθογραφία της εποχής.
«Άγνωστοι χθες την νύκτα περί ώραν 10η μ.μ προέβησαν εις πράξιν πολύ ολίγον τιμώσα την Μυτιλήνην εάν είναι Μυτιληναίοι ουδέ την φυλήν μας εάν είνε Έλληνες.
Εισήλθον απαρατήρητοι υπό της περιπόλου εις την οικίας του ομολογουμένως καλλίστου και γενικώς εκτιμωμένου Τούρκου συμπολίτου Χαλίμ βέη και αφού αφήρεσαν εξ αυτής διάφορα αντικείμενα απήλθον ανενόχλητοι.
Οι ένοικοι είτε διότι ως εκ των περιστάσεων εφοβήθησαν, ίτε διότι δεν είχον όπλον τι, διότι τα είχον πααδώση εις την Διοίκησιν μας – και τούτο δεν εγνώριζον βεβαίως οι κλέπται – δεν ωμίλησαν διόλου, εκτός αν δεν τους ηννόησαν.
Είμεθα υπερβέβαιοι ότι η Διοίκησις θέλει εξακριβώση το γεγονός και ανακαλύψη τους αισχρούς νυκτοκλέφτας και δώση αυτοίς το προσήκον μάθημα προς παραδειγματισμόν».
Τι λέγαμε; 109 χρόνια μετά επαναλαμβάνεται μια πράξη «πολύ ολίγον τιμώσα την Μυτιλήνην εάν είναι Μυτιληναίοι ουδέ την φυλήν μας εάν είνε Έλληνες».
Μένει η βεβαιότητα του δημοσιογράφου της εποχής να υλοποιηθεί. Να γίνει πραγματικότητα. Κάποιος «να δώση αυτοίς το προσήκον μάθημα προς παραδειγματισμόν». Άμποτε...